nati N M

• In the good old days, children like you were left to perish on windswept crags

nascor, nātus, nasci (ante-class., and in poets of the class. period also gnatus, v. under P. a. B.; part. fut. nasciturus, Pall. Jun. 7, § 8; Vulg. Judic. 13, 8), 3, v. dep. [from gnascor, gnatus, root gen, whence gigno; cf. Gr. gennaô], to be born, to be begotten (of or by male or female).

Lit.; constr. with ex or de and abl., or with abl. alone; rarely with ab and abl.

With ex and abl. (esp. with name or other appellation of the mother):

cum ex utrāque (uxore) filius natus esset,

Cic. de Or. 1, 40, 183:

cujus ex filiā natus est Sestius,

id. Fam. 13, 8, 1:

Servius Tullius ex serva Tarquiniensi natus,

id. Rep. 2, 21, 37:

ex hac feminā debuit nasci, qui, etc.,

Sen. ad Helv. 16, 6:

natam sibi ex Poppaeā filiam,

Tac. A. 15, 23 init.:

ex Thetide natus,

Quint. 3, 7, 11:

ex Urbiniā natus,

id. 7, 2, 5:

Alexandri filius natus ex Barsine,

Just. 13, 2, 7; cf.:

negantis (Domitii) quidquam ex se et Agrippinā nisi detestabile nasci potuisse,

Suet. Ner. 6:

quod ex nobis natos liberos appellamus, idcirco Cerere nati nominati sunt Liber et Libera,

Cic. N. D. 2, 24, 62; cf.:

convinces facile ex te esse natum, nam tui similis est probe,

Ter. Heaut. 5, 4, 7:

ex militibus Romanis et Hispanis mulieribus natos se memorantes,

Liv. 43, 3, 2;

very rarely with a designation of the father, and only with pronouns: ex hoc Domitius nascitur,

Suet. Ner. 4 init.:

Neoptolemus ex quo nata est Olympias,

Just. 17, 3, 14:

ex quo nasci nepotes deceat,

Plin. Ep. 1, 14, 2:

illum ex me natum,

Val. Max. 5, 10 ext. 3; cf.:

quod tibi filiolus vel filia nascitur ex me,

Juv. 9, 83.—

With de and abl.:

de tigride natus,

Ov. M. 9, 612; cf.:

de stirpe dei nasci,

id. ib. 11, 312:

de pellice natus,

id. ib. 4, 422:

natus de muliere,

Vulg. Job, 14, 1; 15, 14. —

With abl. (so usually with proper names;

and with general designations of parents, family, etc.): quos omnes Erebo et Nocte natos ferunt,

Cic. N. D. 3, 17, 44:

Hercules Jove natus,

id. ib. 3, 16, 42:

Nilo natus,

id. ib. 3, 16, 42:

nascetur Oedipus Lao,

id. Fat. 13, 30:

patre Marte,

id. Rep. 2, 2, 4:

Paulo,

id. Off. 1, 33, 121:

privignus Poppaeā natus,

Suet. Ner. 55:

Ascanius Creusā matre natus,

Liv. 1, 3, 2: Junia, Vell. 2, 127, 4:

amplissimā familiā nati adulescentes,

Caes. B. G. 7, 37, 1:

honestis parentibus,

Quint. 1, 11, 85; Sen. Contr. 7, 21, 1:

Mela quibus Gallio et Seneca parentibus natus,

Tac. A. 16, 17:

deus deo natus,

Liv. 1, 16, 3:

imperioso patre,

id. 7, 4, 5; 9, 1, 12: Assaraco natus Capus, Enn. ap. Philarg. ad Verg. G. 3, 35 (Ann. v. 31 Vahl.):

patre certo nasci,

Cic. Rosc. Am. 16, 46:

Apolline natus,

Ov. M. 15, 639: natus deā, son of a goddess, i. e. Achilles, id. M. 12, 86; so,

natus deā,

of Æneas, Verg. A. 1, 582:

matre Musā natus,

Cic. N. D. 3, 18, 45:

nascetur pulcrā Trojanus origine Caesar,

Verg. A. 1, 286.—

With ab and abl.:

generari et nasci a principibus,

Tac. H. 1, 16:

et qui nascentur ab illo,

Verg. G. 1, 434.—

In other constrr.:

post homines natos,

since men have lived, Cic. Phil. 11, 1, 1:

post genus hominum natum,

id. Balb. 10, 26:

in miseriam nascimur,

id. Tusc. 1, 5, 9:

aves omnes in pedes nascuntur,

with the feet foremost, Plin. 10, 53, 74, § 149:

ad homines nascendos vim hujus numeri (septenarii) pertinere,

to the formation of man in the womb, Gell. 3, 10, 7:

homo nascitur ad laborem,

i. e. it is his nature to suffer it, Vulg. Job, 5, 7.—

Transf., to rise, take beginning, derive origin, spring forth, grow, be found: O fortunatam natam me consule Romam, Cic. ap. Quint. 11, 1, 24; and ap. Juv. 10, 122:

humi nascentia fraga,

Verg. E. 3, 92:

cum nata fuerint folia,

Vulg. Marc. 13, 28:

nascitur ibi plumbum album in mediterraneis regionibus,

is found, produced, Caes. B. G. 5, 12:

onyx nascitur circa Thebas Aegyptias,

Plin. 36, 8, 12, § 61:

ex palude nascitur amnis,

rises, id. 36, 26, 65, § 190:

nascere, praeque diem veniens age, Lucifer, almum,

rise, Verg. E. 8, 17:

unde nigerrimus Auster Nascitur,

id. G. 3, 278:

nascens luna,

Hor. C. 3, 23, 2; id. S. 2, 4, 30:

nascentia templa,

newly built, Mart. 6, 4, 3:

Circaeis nata forent an Lucrinum ad saxum... ostrea,

Juv. 4, 140.— To rise, be formed (of a hill):

ab eo flumine collis nascebatur,

Caes. B. G. 2, 18; cf.:

nascitur altera moles,

Sil. 3, 530. —

Trop.

To arise, spring forth, proceed from, be produced:

scribes ad me, ut mihi nascatur epistulae argumentum,

Cic. Fam. 16, 22, 2:

nulla tam detestabilis pestis est, quae non homini ab homine nascatur,

id. Off. 2, 5, 16:

fateor ea me studiose secutum ex quibus vera gloria nasci posset,

id. Fam. 15, 4, 13:

facinus natum a cupiditate,

id. Verr. 2, 2, 34, § 82; id. Font. 16, 37:

visus ei dicitur draco... dicere quo illa loci nasceretur,

id. Div. 2, 66, 135:

strumae nascuntur maxime in cervice,

Cels. 5, 28, 7; 7, 12, 1 fin.; 7, 6, 4 fin.:

onychem in Arabiae tantum montibus nasci putavere,

Plin. 36, 7, 12, § 59:

frumenta nata sunt,

Cic. Verr. 2, 3, 63, § 147:

ex quo uno haec omnia nata et profecta esse concedit,

id. Quint. 28, 85; id. Agr 2, 33, 90:

profectio nata a timore defectionis,

Caes. B. G. 7, 43:

querelae verae nascuntur pectore ab imo,

Cat. 64, 198:

omnis obligatio vel ex contractu nascitur vel ex delicto,

Gai. Inst. 3, 88 sq. —With ut:

ex hoc nascitur ut,

hence it follows that, Cic. Fin. 3, 19, 63; Sen. Ep. 74, 11.—

Esp., of the spiritual renewal of a religious experience, to be regenerated, born again (eccl. Lat.):

quod natum est ex spiritu, spiritus est,

Vulg. Johan. 3, 6:

nasci denuo,

id. ib. 3, 7:

natus ex Deo,

id. 1 Johan. 3, 9, etc.—Hence, P. a.

nascens, entis, arising, beginning, nascent, infant, immature:

ante Periclem et Thucydidem, qui non nascentibus Athenis, sed jam adultis fuerunt, littera nulla est, etc.,

Cic. Brut. 7, 27:

eloquentiam pueris induunt adhuc nascentibus,

Petr. 4:

(vitulus) vexat nascenti robora cornu,

Juv. 12, 9.—

Subst.: nascentia, ĭum, n., organic bodies, esp. plants, Vitr. 5, 1, 3; 5, 8, 1.—

nātus, a, um, P. a., born; hence,

Subst.: nātus ( gnātus), i, m., a son; and nāta ( gnāta), ae, f. (dat. and abl. pl. natabus, where ambiguity is to be avoided, Plaut. ap. Prisc. p. 733 P.; Inscr. Orell. 7421; Phocas, p. 1707 P.; v. Neue, Formenl. 1, p. 29), a daughter; in plur.: nati (gnati), children, offspring:

caritas, quae est inter natos et parentes,

Cic. Lael. 8, 27:

bellum prope inter parentes natosque,

Liv. 1, 23, 1; cf. id. 5, 40, 3:

cum pecore et gnatis,

Hor. S. 2, 2, 115:

et trepidae matres pressere ad pectora natos,

Verg. A. 7, 518: mihi ausculta, nate, pueros jube cremarier, Enn. [p. 1188] ap. Non. 246, 11 (Trag. v. 329 Vahl.); Hor. S. 1, 3, 43:

natam conlocare alicui,

Plaut. Aul. Arg. 1, 15: o gnata, Enn. ap. Cic. Div. 1, 20, 40 (Ann. v. 46 Vahl.):

si quis gnatam pro mutā devovet agnā,

Hor. S. 2, 3, 219; cf. id. ib. 2, 3, 199: Hectoris natum de muro jactarier, Enn. ap. Varr. L. L. 10, § 70 Müll. (Trag. v. 130 Vahl.); so, Nerei natae, id. ap. Prisc. p. 733 P. (Trag. v. 135 Vahl.):

maxima natarum Priami,

Verg. A. 1, 654; Ov. M. 13, 661.—Esp. in the phrase natus nemo, not a human being, nobody (Plautine for nemo mortalis):

tamquam si natus nemo in aedibus habitet,

Plaut. Most. 2, 1, 55 Lorenz ad loc.; id. ib. 2, 2, 20:

nato nemini,

id. Cas. 2, 4, 15; id. Ps. 1, 3, 63.—

Adj.

Natus alicui rei or ad aliquam rem, born, made, destined, designed, intended, produced by nature for any thing.

With dat. (class.):

me credo huic esse natum rei, ferundis miseriis,

Ter. Ad. 4, 2, 6:

non sibi se soli natum meminerit, sed patriae, sed suis,

Cic. Fin. 2, 14, 45:

natus huic imperio,

id. Cael. 24, 59:

gurges atque helluo natus abdomini suo, non laudi atque gloriae,

id. Pis. 17, 41:

Judaei et Syri, nationes natae servituti,

id. Prov. Cons. 5, 10. —

With ad (class.):

vir ad omnia summa natus,

Cic. Brut. 68, 239:

natus ad haec tempora,

id. Phil. 12, 4, 9:

ad dicendum natus aptusque,

id. de Or. 1, 22, 99:

ad haudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus,

id. Fin. 5, 22, 63:

ad hoc unum natus,

id. Or. 28, 99:

ut ad cursum equus, ad arandum bos, ad indagandum canis, sic homo ad intellegendum et agendum natus est,

id. Fin. 2, 13, 40:

natus ad sacra Cithaeron,

Ov. M. 2, 223:

canor mulcendas natus ad aures,

id. ib. 5, 561.—

With inf. ( poet.):

quid meruere boves, animal... natum tolerare labores,

Ov. M. 15, 120: sentes tantummodo laedere natae, id. de Nuce, 113.—

With in and acc. ( poet.):

nati in usum laetitiae scyphi,

Hor. C. 1, 27, 1; Ov. M. 14, 99; 15, 117.—

With propter (rare):

apros, animal propter convivia natum,

Juv. 1, 141.—

Formed or constituted by nature in any manner:

alius ager bene natus, alius male,

Varr. R. R. 1, 6, 1:

sarmenta male nata,

Col. 4, 24, 7:

ita natus locus est,

Liv. 9, 2:

inculti versūs et male nati,

Hor. Ep. 2, 1, 233.—

Pro re natā, or (ante- and post-class.) e re natā, under the present circumstances, according to the state of affairs, as matters are:

ut in his pro re natā non incommode possint esse,

Cic. Att. 7, 14, 3:

Antonii colloquium cum heroibus nostris pro re natā non incommodum,

id. ib. 14, 6, 1;

7, 8, 2: e re natā melius fieri haud potuit, quam factum est,

Ter. Ad. 3, 1, 8; App. M. 4, p. 143, 38.—

With a specification of time, so old, of the age of, etc.:

eques Romanus annos prope XC. natus,

Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62:

annos natus unum et viginti,

id. de Or. 3, 20, 74:

cum annos ad quinquaginta natus esset,

id. Clu. 40, 110:

cum quinque et viginti natus annos dominatum occupavisset,

id. Tusc. 5, 20, 57:

Cato annos quinque et octoginta natus excessit e vitā,

id. Brut. 20, 80; in inscr. ANNORVM NATVS, etc., Inscr. Mon. Scip. n. 7;

Inscr. Marini Atti, p. 564.— Sometimes, in order to specify the age more exactly, major or minor, without or with quam, is added: annos nata est sedecim non major,

Ter. Eun. 3, 3, 23:

minor quinque et viginti annis natus,

Nep. Han. 3, 2:

minor triginta annis natus,

Cic. Verr. 2, 2, 49, § 122:

homo annos natus major quadraginta,

over forty years old, Cic. Rosc. Am. 14, 49:

Dionysius major annos sexaginta natus decessit,

Nep. Reg. 2, 3:

cum liberis majoribus quam quindecim annos natis,

Liv. 45, 32, 3:

minorem quam annos sex, majorem quam annos decem natam, negarunt capi fas esse,

Gell. 1, 12, 1.—For major, minor, sometimes with plus, minus (ante-class.):

plus triginta annis natus sim,

Plaut. Men. 3, 1, 1:

annos sexaginta natus es aut plus,

Ter. Heaut. 1, 1, 11; cf.:

non amplius novem annos natus,

Nep. Han. 2, 3.— Act. collat. form: nasco, ĕre, to be born, etc.:

ubi germen nascere coeperit,

Cato, R. R. 151 fin.

nascor, nātus, nasci (ante-class., and in poets of the class. period also gnatus, v. under P. a. B.; part. fut. nasciturus, Pall. Jun. 7, § 8; Vulg. Judic. 13, 8), 3, v. dep. [from gnascor, gnatus, root gen, whence gigno; cf. Gr. gennaô], to be born, to be begotten (of or by male or female).

Lit.; constr. with ex or de and abl., or with abl. alone; rarely with ab and abl.

With ex and abl. (esp. with name or other appellation of the mother):

cum ex utrāque (uxore) filius natus esset,

Cic. de Or. 1, 40, 183:

cujus ex filiā natus est Sestius,

id. Fam. 13, 8, 1:

Servius Tullius ex serva Tarquiniensi natus,

id. Rep. 2, 21, 37:

ex hac feminā debuit nasci, qui, etc.,

Sen. ad Helv. 16, 6:

natam sibi ex Poppaeā filiam,

Tac. A. 15, 23 init.:

ex Thetide natus,

Quint. 3, 7, 11:

ex Urbiniā natus,

id. 7, 2, 5:

Alexandri filius natus ex Barsine,

Just. 13, 2, 7; cf.:

negantis (Domitii) quidquam ex se et Agrippinā nisi detestabile nasci potuisse,

Suet. Ner. 6:

quod ex nobis natos liberos appellamus, idcirco Cerere nati nominati sunt Liber et Libera,

Cic. N. D. 2, 24, 62; cf.:

convinces facile ex te esse natum, nam tui similis est probe,

Ter. Heaut. 5, 4, 7:

ex militibus Romanis et Hispanis mulieribus natos se memorantes,

Liv. 43, 3, 2;

very rarely with a designation of the father, and only with pronouns: ex hoc Domitius nascitur,

Suet. Ner. 4 init.:

Neoptolemus ex quo nata est Olympias,

Just. 17, 3, 14:

ex quo nasci nepotes deceat,

Plin. Ep. 1, 14, 2:

illum ex me natum,

Val. Max. 5, 10 ext. 3; cf.:

quod tibi filiolus vel filia nascitur ex me,

Juv. 9, 83.—

With de and abl.:

de tigride natus,

Ov. M. 9, 612; cf.:

de stirpe dei nasci,

id. ib. 11, 312:

de pellice natus,

id. ib. 4, 422:

natus de muliere,

Vulg. Job, 14, 1; 15, 14. —

With abl. (so usually with proper names;

and with general designations of parents, family, etc.): quos omnes Erebo et Nocte natos ferunt,

Cic. N. D. 3, 17, 44:

Hercules Jove natus,

id. ib. 3, 16, 42:

Nilo natus,

id. ib. 3, 16, 42:

nascetur Oedipus Lao,

id. Fat. 13, 30:

patre Marte,

id. Rep. 2, 2, 4:

Paulo,

id. Off. 1, 33, 121:

privignus Poppaeā natus,

Suet. Ner. 55:

Ascanius Creusā matre natus,

Liv. 1, 3, 2: Junia, Vell. 2, 127, 4:

amplissimā familiā nati adulescentes,

Caes. B. G. 7, 37, 1:

honestis parentibus,

Quint. 1, 11, 85; Sen. Contr. 7, 21, 1:

Mela quibus Gallio et Seneca parentibus natus,

Tac. A. 16, 17:

deus deo natus,

Liv. 1, 16, 3:

imperioso patre,

id. 7, 4, 5; 9, 1, 12: Assaraco natus Capus, Enn. ap. Philarg. ad Verg. G. 3, 35 (Ann. v. 31 Vahl.):

patre certo nasci,

Cic. Rosc. Am. 16, 46:

Apolline natus,

Ov. M. 15, 639: natus deā, son of a goddess, i. e. Achilles, id. M. 12, 86; so,

natus deā,

of Æneas, Verg. A. 1, 582:

matre Musā natus,

Cic. N. D. 3, 18, 45:

nascetur pulcrā Trojanus origine Caesar,

Verg. A. 1, 286.—

With ab and abl.:

generari et nasci a principibus,

Tac. H. 1, 16:

et qui nascentur ab illo,

Verg. G. 1, 434.—

In other constrr.:

post homines natos,

since men have lived, Cic. Phil. 11, 1, 1:

post genus hominum natum,

id. Balb. 10, 26:

in miseriam nascimur,

id. Tusc. 1, 5, 9:

aves omnes in pedes nascuntur,

with the feet foremost, Plin. 10, 53, 74, § 149:

ad homines nascendos vim hujus numeri (septenarii) pertinere,

to the formation of man in the womb, Gell. 3, 10, 7:

homo nascitur ad laborem,

i. e. it is his nature to suffer it, Vulg. Job, 5, 7.—

Transf., to rise, take beginning, derive origin, spring forth, grow, be found: O fortunatam natam me consule Romam, Cic. ap. Quint. 11, 1, 24; and ap. Juv. 10, 122:

humi nascentia fraga,

Verg. E. 3, 92:

cum nata fuerint folia,

Vulg. Marc. 13, 28:

nascitur ibi plumbum album in mediterraneis regionibus,

is found, produced, Caes. B. G. 5, 12:

onyx nascitur circa Thebas Aegyptias,

Plin. 36, 8, 12, § 61:

ex palude nascitur amnis,

rises, id. 36, 26, 65, § 190:

nascere, praeque diem veniens age, Lucifer, almum,

rise, Verg. E. 8, 17:

unde nigerrimus Auster Nascitur,

id. G. 3, 278:

nascens luna,

Hor. C. 3, 23, 2; id. S. 2, 4, 30:

nascentia templa,

newly built, Mart. 6, 4, 3:

Circaeis nata forent an Lucrinum ad saxum... ostrea,

Juv. 4, 140.— To rise, be formed (of a hill):

ab eo flumine collis nascebatur,

Caes. B. G. 2, 18; cf.:

nascitur altera moles,

Sil. 3, 530. —

Trop.

To arise, spring forth, proceed from, be produced:

scribes ad me, ut mihi nascatur epistulae argumentum,

Cic. Fam. 16, 22, 2:

nulla tam detestabilis pestis est, quae non homini ab homine nascatur,

id. Off. 2, 5, 16:

fateor ea me studiose secutum ex quibus vera gloria nasci posset,

id. Fam. 15, 4, 13:

facinus natum a cupiditate,

id. Verr. 2, 2, 34, § 82; id. Font. 16, 37:

visus ei dicitur draco... dicere quo illa loci nasceretur,

id. Div. 2, 66, 135:

strumae nascuntur maxime in cervice,

Cels. 5, 28, 7; 7, 12, 1 fin.; 7, 6, 4 fin.:

onychem in Arabiae tantum montibus nasci putavere,

Plin. 36, 7, 12, § 59:

frumenta nata sunt,

Cic. Verr. 2, 3, 63, § 147:

ex quo uno haec omnia nata et profecta esse concedit,

id. Quint. 28, 85; id. Agr 2, 33, 90:

profectio nata a timore defectionis,

Caes. B. G. 7, 43:

querelae verae nascuntur pectore ab imo,

Cat. 64, 198:

omnis obligatio vel ex contractu nascitur vel ex delicto,

Gai. Inst. 3, 88 sq. —With ut:

ex hoc nascitur ut,

hence it follows that, Cic. Fin. 3, 19, 63; Sen. Ep. 74, 11.—

Esp., of the spiritual renewal of a religious experience, to be regenerated, born again (eccl. Lat.):

quod natum est ex spiritu, spiritus est,

Vulg. Johan. 3, 6:

nasci denuo,

id. ib. 3, 7:

natus ex Deo,

id. 1 Johan. 3, 9, etc.—Hence, P. a.

nascens, entis, arising, beginning, nascent, infant, immature:

ante Periclem et Thucydidem, qui non nascentibus Athenis, sed jam adultis fuerunt, littera nulla est, etc.,

Cic. Brut. 7, 27:

eloquentiam pueris induunt adhuc nascentibus,

Petr. 4:

(vitulus) vexat nascenti robora cornu,

Juv. 12, 9.—

Subst.: nascentia, ĭum, n., organic bodies, esp. plants, Vitr. 5, 1, 3; 5, 8, 1.—

nātus, a, um, P. a., born; hence,

Subst.: nātus ( gnātus), i, m., a son; and nāta ( gnāta), ae, f. (dat. and abl. pl. natabus, where ambiguity is to be avoided, Plaut. ap. Prisc. p. 733 P.; Inscr. Orell. 7421; Phocas, p. 1707 P.; v. Neue, Formenl. 1, p. 29), a daughter; in plur.: nati (gnati), children, offspring:

caritas, quae est inter natos et parentes,

Cic. Lael. 8, 27:

bellum prope inter parentes natosque,

Liv. 1, 23, 1; cf. id. 5, 40, 3:

cum pecore et gnatis,

Hor. S. 2, 2, 115:

et trepidae matres pressere ad pectora natos,

Verg. A. 7, 518: mihi ausculta, nate, pueros jube cremarier, Enn. [p. 1188] ap. Non. 246, 11 (Trag. v. 329 Vahl.); Hor. S. 1, 3, 43:

natam conlocare alicui,

Plaut. Aul. Arg. 1, 15: o gnata, Enn. ap. Cic. Div. 1, 20, 40 (Ann. v. 46 Vahl.):

si quis gnatam pro mutā devovet agnā,

Hor. S. 2, 3, 219; cf. id. ib. 2, 3, 199: Hectoris natum de muro jactarier, Enn. ap. Varr. L. L. 10, § 70 Müll. (Trag. v. 130 Vahl.); so, Nerei natae, id. ap. Prisc. p. 733 P. (Trag. v. 135 Vahl.):

maxima natarum Priami,

Verg. A. 1, 654; Ov. M. 13, 661.—Esp. in the phrase natus nemo, not a human being, nobody (Plautine for nemo mortalis):

tamquam si natus nemo in aedibus habitet,

Plaut. Most. 2, 1, 55 Lorenz ad loc.; id. ib. 2, 2, 20:

nato nemini,

id. Cas. 2, 4, 15; id. Ps. 1, 3, 63.—

Adj.

Natus alicui rei or ad aliquam rem, born, made, destined, designed, intended, produced by nature for any thing.

With dat. (class.):

me credo huic esse natum rei, ferundis miseriis,

Ter. Ad. 4, 2, 6:

non sibi se soli natum meminerit, sed patriae, sed suis,

Cic. Fin. 2, 14, 45:

natus huic imperio,

id. Cael. 24, 59:

gurges atque helluo natus abdomini suo, non laudi atque gloriae,

id. Pis. 17, 41:

Judaei et Syri, nationes natae servituti,

id. Prov. Cons. 5, 10. —

With ad (class.):

vir ad omnia summa natus,

Cic. Brut. 68, 239:

natus ad haec tempora,

id. Phil. 12, 4, 9:

ad dicendum natus aptusque,

id. de Or. 1, 22, 99:

ad haudem et ad decus nati, suscepti, instituti sumus,

id. Fin. 5, 22, 63:

ad hoc unum natus,

id. Or. 28, 99:

ut ad cursum equus, ad arandum bos, ad indagandum canis, sic homo ad intellegendum et agendum natus est,

id. Fin. 2, 13, 40:

natus ad sacra Cithaeron,

Ov. M. 2, 223:

canor mulcendas natus ad aures,

id. ib. 5, 561.—

With inf. ( poet.):

quid meruere boves, animal... natum tolerare labores,

Ov. M. 15, 120: sentes tantummodo laedere natae, id. de Nuce, 113.—

With in and acc. ( poet.):

nati in usum laetitiae scyphi,

Hor. C. 1, 27, 1; Ov. M. 14, 99; 15, 117.—

With propter (rare):

apros, animal propter convivia natum,

Juv. 1, 141.—

Formed or constituted by nature in any manner:

alius ager bene natus, alius male,

Varr. R. R. 1, 6, 1:

sarmenta male nata,

Col. 4, 24, 7:

ita natus locus est,

Liv. 9, 2:

inculti versūs et male nati,

Hor. Ep. 2, 1, 233.—

Pro re natā, or (ante- and post-class.) e re natā, under the present circumstances, according to the state of affairs, as matters are:

ut in his pro re natā non incommode possint esse,

Cic. Att. 7, 14, 3:

Antonii colloquium cum heroibus nostris pro re natā non incommodum,

id. ib. 14, 6, 1;

7, 8, 2: e re natā melius fieri haud potuit, quam factum est,

Ter. Ad. 3, 1, 8; App. M. 4, p. 143, 38.—

With a specification of time, so old, of the age of, etc.:

eques Romanus annos prope XC. natus,

Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62:

annos natus unum et viginti,

id. de Or. 3, 20, 74:

cum annos ad quinquaginta natus esset,

id. Clu. 40, 110:

cum quinque et viginti natus annos dominatum occupavisset,

id. Tusc. 5, 20, 57:

Cato annos quinque et octoginta natus excessit e vitā,

id. Brut. 20, 80; in inscr. ANNORVM NATVS, etc., Inscr. Mon. Scip. n. 7;

Inscr. Marini Atti, p. 564.— Sometimes, in order to specify the age more exactly, major or minor, without or with quam, is added: annos nata est sedecim non major,

Ter. Eun. 3, 3, 23:

minor quinque et viginti annis natus,

Nep. Han. 3, 2:

minor triginta annis natus,

Cic. Verr. 2, 2, 49, § 122:

homo annos natus major quadraginta,

over forty years old, Cic. Rosc. Am. 14, 49:

Dionysius major annos sexaginta natus decessit,

Nep. Reg. 2, 3:

cum liberis majoribus quam quindecim annos natis,

Liv. 45, 32, 3:

minorem quam annos sex, majorem quam annos decem natam, negarunt capi fas esse,

Gell. 1, 12, 1.—For major, minor, sometimes with plus, minus (ante-class.):

plus triginta annis natus sim,

Plaut. Men. 3, 1, 1:

annos sexaginta natus es aut plus,

Ter. Heaut. 1, 1, 11; cf.:

non amplius novem annos natus,

Nep. Han. 2, 3.— Act. collat. form: nasco, ĕre, to be born, etc.:

ubi germen nascere coeperit,

Cato, R. R. 151 fin.

* * *

dĭes (dīes, Liv. Andron. Fragm. Odys. 7), ēi ([etilde]ī, Verg. A. 4, 156; Hor. S. 1, 8, 35 et saep.;

dissyl.: di-ei,

Ter. Eun. 4, 7, 31; also gen. dies, die, and dii—dies, as in acies, facies, pernicies, etc., Enn. ap. Gell. 9, 14; Ann. v. 401 Vahl.; Cic. Sest. 12, 28 ap. Gell. l. l.:

die,

Prisc. p. 780 P.; even in Verg. G. 1, 208, where Gellius reads dies, v. Wagner ad loc., nearly all MSS. have die; cf. Rib. and Forbig. ad loc.; so,

die,

Plaut. Ps. 4, 7, 59; id. Capt. 4, 2, 20; Caes. B. G. 7, 11, 5; id. B. C. 1, 14, 3; 3, 76, 2; Just. 2, 11, 17; cf. Oud. ad B. G. 2, 23, 1. Die appears to be certain in Sall. J. 52, 3; 97, 3. Also in Cic. Sest. 12, 28, Gellius reads dies, where our MSS., except the Cod. Lamb., have diei;

perh. those words do not belong to Cicero himself. Form dii,

Verg. A. 1, 636, Rib. and Forbig. after Serv. and Gell. l. l.— Dat., diēī, saep. die, Plaut. Am. 1, 1, 120, acc. to Serv. Verg. G. 1, 208; Plaut. Am. 1, 3, 48; id. Capt. 3, 1, 4; id. Trin. 4, 2, 1;

once dii,

id. Merc. 1, Prol. 13; cf. Roby, Gram. 1, 121 sq.); m. (in sing. sometimes f., esp. in the signif. no. I. B. 1.) [root Sanscr. dī, gleam: dinas, day; Gr. dios, heavenly; cf. Lat. Jovis (Diovis), Diana, deus, dīvus, etc. Old form, dius (for divus); cf.: nudius, diu, etc. The word also appears in composition in many particles, as pridem, hodie, diu, etc., v. Corss. Auspr. 2, 855 sq.], a day (cf.: tempus, tempestas, aetas, aevum, spatium, intervallum).

Lit.

In gen., the civil day of twenty-four hours.

Masc.:

dies primus est veris in Aquario... dies tertius... dies civiles nostros, etc.,

Varr. R. R. 1, 28, 1; cf. Plin. 2, 77, 79, § 188; Macr. S. 1, 3; Gell. 3, 2: REBVS IVRE IVDICATIS TRIGINTA DIES IVSTI SVNTO, XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 45; and 15, 13 fin.; for which;

per dies continuos XXX., etc.,

Gai. Inst. 3, 78: multa dies in bello conficit unus, Enn. ap. Macr. S. 6, 2 (Ann. v. 297 ed. Vahl.); cf.:

non uno absolvam die,

Plaut. Capt. 3, 5, 73:

hic dies,

id. Aul. 4, 9, 11:

hic ille est dies,

id. Capt. 3, 3, 3:

ante hunc diem,

id. ib. 3, 4, 101:

illo die impransus fui,

id. Am. 1, 1, 98; cf.:

eo die,

Caes. B. G. 1, 22 fin.; 2, 6; 2, 32 fin.; 4, 11, 4; 5, 15 fin. et saep.:

postero die,

id. ib. 1, 15, 1; 3, 6, 3 et saep.; Cic. Verr. 2, 2, 17; Sall. J. 29, 5; 38, 9 et saep.:

in posterum diem,

Caes. B. G. 7, 41 fin.; id. B. C. 1, 65 fin. et saep.:

diem scito esse nullum, quo die non dicam pro reo,

Cic. Q. Fr. 3, 3:

domi sedet totos dies,

Plaut. Aul. 1, 1, 34:

paucos dies ibi morati,

Caes. B. G. 7, 5, 4:

dies continuos XXX. sub bruma esse noctem,

id. ib. 5, 13, 3:

hosce aliquot dies,

Ter. Heaut. 4, 5, 4; cf. id. Eun. 1, 2, 71 et saep.:

festo die si quid prodegeris,

Plaut. Aul. 2, 8, 10; so,

festus,

id. Cas. 1, 49; id. Poen. 3, 5, 13; 4, 2, 26 et saep.—

Fem. (freq. in poetry metri gratiā; rare in prose), postrema, Enn. ap. Gell. 9, 14:

omnia ademit Una dies,

Lucr. 3, 912; cf. id. 3, 921; 5, 96 and 998: homines, qui ex media nocte ad proximam mediam noctem in his horis XXIV. nati sunt, una die nati dicuntur, Varr. ap. Gell. 3, 2, 2 (uno die, Macr. S. 1, 3):

quibus effectis armatisque diebus XXX., a qua die materia caesa est,

Caes. B. C. 1, 36 fin.:

Varronem profiteri, se altera die ad colloquium venturum,

id. ib. 3, 19, 4 (for which, shortly before: quo cum esset postero die ventum); cf.:

postera die,

Sall. J. 68, 2 (for which, in the same author, more freq.:

postero die): pulchra,

Hor. Od. 1, 36, 10:

suprema,

id. ib. 1, 13, 20:

atra,

Verg. A. 6, 429:

tarda,

Ov. M. 15, 868 et saep.—(But Caes. B. C. 3, 26, 1; 3, 37, 1, read altero, tertio.)—

Connections:

postridie ejus diei, a favorite expression of Caesar,

Caes. B. G. 1, 23, 1: 1, 47, 2; 1, 48, 2 et saep., v. postridie;

and cf.: post diem tertium ejus diei,

Cic. Att. 3, 7; Sulpic. ap. Cic. Fam. 4, 12, 2; Liv. 27, 35:

diem ex die exspectabam,

from day to day, id. ib. 7, 26 fin.; cf.:

diem ex die ducere,

Caes. B. G. 1, 16, 5; for which also: diem de die prospectans, Liv. 5, 48; and: diem de die differre, id. 25, 25: LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO, for every day, day by day, daily, XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 45; cf.:

affatim est hominum, in dies qui singulas escas edunt,

Plaut. Men. 3, 1, 10; so,

in dies,

every day, Cic. Top. 16, 62; Caes. B. G. 3, 23, 7; 5, 58, 1; 7, 30, 4; Vell. 2, 52, 2; Liv. 21, 11 Drak.; 34, 11 al.; less freq. in sing.:

nihil usquam sui videt: in diem rapto vivit,

Liv. 22, 39; cf.:

mutabilibus in diem causis (opp. natura perpetua),

id. 31, 29 (in another signif. v. the foll., no. II. A. 3); and: cui licet in diem ( = singulis diebus, daily) dixisse Vixi, etc., Hor. Od. 3, 29, 42. And still more rarely: ad diem, Treb. Gallien. 17; Vop. Firm. 4:

ante diem, v. ante.—Die = quotidie or in diem,

daily, Verg. E. 2, 42; 3, 34:

quos mille die victor sub Tartara misi,

id. A. 11, 397:

paucissimos die composuisse versus,

Quint. 10, 3, 8:

saepius die,

Plin. 15, 6, 6, § 22: die crastini, noni, pristini, quinti, for die crastino, nono, etc., v. h. vv. crastinus, nonus, etc.; and cf. Gell. 10, 24; Macr. S. 1, 4.—

In partic.

A set day, appointed time, term in the widest sense of the word (for appearing before court, in the army, making a payment, etc.).

Masc.: MORBVS SONTICVS... STATVS DIES CVM HOSTE... QVID HORVM FVIT VNVM IVDICI ARBITROVE REOVE DIES DIFFISVS ESTO, XII. Tab. ap. Cic. Off. 1, 12; Fest. p. 273, 26 Müll.; for which: STATVS CONDICTVSVE DIES CVM HOSTE, acc. to Cincius ap. Gell. 16, 4, 4;

and with comic reference to the words of this law,

Plaut. Curc. 1, 1, 5 (found also in Macr. S. 1, 16);

and freq.: status dies,

Plin. Ep. 9, 39, 1; Suet. Claud. 1; Flor. 1, 13, 16 et saep.:

hic nuptiis dictus est dies,

Ter. And. 1, 1, 75; cf.:

dies colloquio dictus est ex eo die quintus,

Caes. B. G. 1, 42, 4; so,

dictus,

id. ib. 5, 27, 5:

iis certum diem conveniendi dicit,

id. ib. 5, 57, 2:

die certo,

Sall. J. 79, 4; cf.

constituto,

id. ib. 13 fin.:

decretus colloquio,

id. ib. 113, 3:

praestitutus,

Liv. 3, 22:

praefinitus,

Plin. 35, 10, 36, § 109; Gell. 16, 4, 3:

ascriptus,

Phaedr. 4, 11, 8 et saep.:

quoniam advesperascit, dabis diem nobis aliquem, ut contra ista dicamus,

Cic. N. D. 3, 40; Caes. B. G. 1, 16, 5; id. B. C. 1, 11, 2; Sall. J. 109, 3; Liv. 35, 35 et saep.:

dies ater,

an unlucky day, Sen. Vit. Beat. 25.—

Fem. (so commonly in this sense in class. prose, but only in sing., v. Mützell ad Curt. 3, 1, 8):

ut quasi dies si dicta sit,

Plaut. As. 5, 1, 11; so,

dicta,

Cic. Fam. 16, 10 fin.; cf.:

edicta ad conveniendum,

Liv. 41, 10 fin.:

praestituta,

Plaut. Ps. 1, 3, 140; 2, 2, 28; Ter. Ph. 3, 2, 38; Cic. Verr. 2, 3, 14 fin.; id. Vatin. 15, 37; id. Tusc. 1, 39; Liv. 45, 11 et saep.; cf.

constituta,

Cic. Caecin. 11, 32; Caes. B. G. 1, 4, 2; 1, 8, 3: certa eius rei constituta, id. B. C. 3, 33, 1:

pacta et constituta,

Cic. Cat. 1, 9, 24:

statuta,

Liv. 31, 29:

stata,

id. 27, 23 fin.:

certa,

Caes. B. G. 1, 30, 4, 5, 1, 8; id. B. C. 1, 2, 6; Nep. Chabr. 3 et saep.:

annua,

Cic. Fam. 7, 23; id. Att. 12, 3 fin.; cf.

longa,

Plaut. Ep. 4, 1, 18:

die caecā emere, oculatā vendere,

i. e. to buy on credit and sell for cash, id. Ps. 1, 3, 67, v. caecus, no. II. B.:

haec dies summa hodie est, mea amica sitne libera, an, etc.,

id. Pers. 1, 1, 34:

puto fore istam etiam a praecone diem,

Cic. Att. 13, 3:

ubi ea dies venit (preceded by tempore ejus rei constituto),

Caes. B. G. 7, 3:

praeterita die, qua suorum auxilia exspectaverant,

id. ib. 7, 77, 1; cf. id. ib. 6, 33, 4:

esse in lege, quam ad diem proscriptiones fiant,

Cic. Rosc. Am. 44, 128 et saep.—

Both genders together:

diem dicunt, qua die ad ripam Rhodani omnes conveniant: is dies erat a. d. V. Kal. Apr., etc.,

Caes. B. G. 1, 6 fin.; Cic. Att. 2, 11; id. Q. Fr. 3, 1, 3; Liv. 34, 35 al.—

Hence: dicere diem alicui, to impeach, lay an accusation against:

diem mihi, credo, dixerat,

Cic. Mil. 14, 36:

Domitium Silano diem dixisse scimus,

id. Div. in Caec. 20, 67.—

A natural day, a day, as opp. to night: ut vel, quia est aliquid, aliud non sit, ut Dies est, nox non est; vel, quia est aliquid, et aliud sit: Sol est super terram, dies est, Quint. 5, 8, 7: pro di immortales, quis hic illuxit dies, Cic. Fragm. ap. Quint. 9, 4, 76:

credibile non est, quantum scribam die, quin etiam noctibus,

in the daytime, id. Att. 13, 26:

negat ullum esse cibum tam gravem, quin is die et nocte concoquatur,

in a single day and night, id. N. D. 2, 9, 24; cf.

in this signif.: die ac nocte,

Plin. 29, 6, 36, § 113:

nocte et die,

Liv. 25, 39;

and simply die,

Hor. S. 2, 1, 4; Quint. 10, 3, 8; cf.

also: currus rogat ille paternos, Inque diem alipedum jus et moderamen equorum,

Ov. M. 2, 48; and, connected with nox:

(Themistocles) diem noctemque procul ab insula in salo navem tenuit in ancoris,

Nep. Them. 8 fin.; cf. Cic. Div. 2, 27, 59; Liv. 22, 1 fin. —But more freq.: diem noctemque, like our day and night, i. q. without ceasing, uninterruptedly; Caes. B. G. 7, 77, 11; 7, 42 fin.; id. B. C. 1, 62;

for which less freq.: diem et noctem,

Hirt. B. Hisp. 38, 1;

diem ac noctem,

Liv. 27, 4 and 45:

noctemque diemque,

Verg. A. 8, 94; cf. Quint. 9, 4, 23:

continuate nocte ac die itinere,

Caes. B. C. 3, 11, 1; 3, 36, 8; and in plur.:

dies noctesque,

Plaut. Rud. 2, 3, 49; Ter. Eun. 1, 2, 113; Cic. Att. 7, 9 fin.; Nep. Dat. 4, 4 et saep.; also, reversing the order: noctesque diesque, Enn. ap. Cic. de Sen. 1, 1 (Ann. v. 338 ed. Vahl.); Hor. S. 1, 1, 76:

noctesque et dies,

Ter. And. 4, 1, 52; id. Eun. 5, 8, 49:

noctes atque dies,

Lucr. 2, 12; 3, 62; Cic. Fin. 1, 16, 51; Verg. A. 6, 127 al.:

noctes diesque,

id. ib. 9, 488:

noctes ac dies,

Cic. Arch. 11, 29:

noctes et dies,

id. Brut. 90, 308; id. de Or. 1, 61, 260; id. Tusc. 5, 25 and 39; Ter. Eun. 5, 8, 49; cf.

also: neque noctem neque diem intermittit,

Caes. B. G. 5, 38:

Galli dies... sic observant, ut noctem dies subsequatur,

id. ib. 6, 18, 2 Herz ad loc. So, too, in gen.:

qui nocte dieque frequentat Limina,

Mart. 10, 58, 11:

cum die,

at break of day, Ov. M. 13, 677:

orto die ( = orta luce),

Tac. A. 1, 20; 1, 68; id. H. 2, 21:

ante diem ( = ante lucem),

Hor. Ep. 1, 2, 35:

dies fit, late Lat. for lucescit,

Vulg. Luc. 22, 66: de die, in open day, broad day; v. de.—

Dies alicujus (like the Heb. ; v. Gesen. Lex. s. h. v.).

I. q. dies natalis, a birthday:

diem meum scis esse III. Non. Jan. Aderis igitur,

Cic. Att. 13, 42, 2; cf.

in full: natali die tuo,

id. ib. 9, 5 al. So the anniversary day of the foundation of a city is, dies natalis urbis, Cic. Div. 2, 47, 98.—

I. q. dies mortis, dying-day:

quandocumque fatalis et meus dies veniet statuarque tumulo,

Tac. Or. 13 fin. Called, also: supremus dies. Suet. Aug. 99; id. Tib. 67; cf.:

supremus vitae dies,

Cic. de Sen. 21, 78; Suet. Aug. 61. Hence:

diem suum obire,

to die, Sulp. in Cic. Fam. 4, 12, 2;

and in the same sense: obire diem supremum,

Nep. Milt. 7 fin.; id. Dion. 2 fin.; Suet. Claud. 1:

exigere diem supremum,

Tac. A. 3, 16:

explere supremum diem,

id. ib. 1, 6; 3, 76;

and simply: obire diem,

Plin. 2, 109, 112, § 248; Suet. Tib. 4; id. Vesp. 1; id. Gr. 3; cf.

also: fungi diem,

Just. 19, 1, 1.—

I. q. dies febris, fever-day: etsi Non. Mart., [p. 574] die tuo, ut opinor, exspectabam epistolam a te longiorem, Cic. Att. 9, 2 init.; 7, 8, 2 al.

Transf.

In gen. (from no. I. A.).

A day, for that which is done in it (cf. the Hebr., the Gr. eleutheron êmar, etc.):

is dies honestissimus nobis fuerat in senatu,

Cic. Fam. 1, 2, 3:

non tam dirus ille dies Sullanus C. Mario,

id. Att. 10, 8, 7:

equites Romanos daturos illius diei poenas,

id. Sest. 12, 28:

hic dies et Romanis refecit animos et Persea perculit,

Liv. 42, 67 Drak.; cf. id. 9, 39 fin.; Vell. 2, 35 Ruhnk.; 2, 86; Just. 9, 3 fin.; Flor. 2, 6, 58 Duker.:

imponite quinquaginta annis magnum diem,

Tac. Agr. 34:

quid pulchrius hac consuetudine excutiendi totum diem?... totum diem mecum scrutor, facta ac dicta mea remetior, etc., Sen. de Ira, 3, 36: dies Alliensis, i. q. pugna Alliensis,

Liv. 6, 1; Suet. Vit. 11:

Cannensis,

Flor. 4, 12, 35 al. And so even of one's state of mind on any particular day:

qualem diem Tiberius induisset,

what humor, temper, Tac. A. 6, 20. —

A day's journey:

hanc regionem, dierum plus triginta in longitudinem, decem inter duo maria in latitudinem patentem,

Liv. 38, 59; Just. 36, 2, 14 al.—

In gen. (like, hêmera, and our day, for) time, space of time, period:

diem tempusque forsitan ipsum leniturum iras,

Liv. 2, 45;

so with tempus,

id. 22, 39; 42, 50: amorem intercapedine ipse lenivit dies, Turp. ap. Non. 522, 7;

so in the masc. gender: longus,

Stat. Th. 1, 638; Luc. 3, 139;

but also longa,

Plaut. Epid. 4, 1, 18; Plin. Ep. 8, 5 fin.; cf.

perexigua,

a brief respite, Cic. Verr. 1, 2 fin.:

nulla,

Ov. M. 4, 372 al.:

ex ea die ad hanc diem quae fecisti, in judicium voco,

Cic. Verr. 2, 1, 12 fin.:

ut infringatur hominum improbitas ipsa die, quae debilitat cogitationes, etc.,

id. Fam. 1, 6; cf. id. ib. 7, 28 fin.; id. Tusc. 3, 22, 53 al.: indutiae inde, non pax facta;

quarum et dies exierat, et ante diem rebellaverant,

i. e. the term of the truce, Liv. 4, 30 fin.; 30, 24; 42, 47 fin. (for which: quia tempus indutiarum cum Veienti populo exierat, id. 4, 58).—Prov.:

dies adimit aegritudinem,

Ter. Heaut. 3, 1, 13: dies festus, festival-time, festival:—diem festum Dianae per triduum agi, Liv. 25, 23 et saep.:

die lanam et agnos vendat,

at the right time, Cato R. R. 150, 2:

praesens quod fuerat malum, in diem abiit,

to a future time, Ter. Ph. 5, 2, 16; so in diem, opp. statim, Q. Cic. Pet. cons. 12, 48;

and simply in diem,

Plaut. Mil. 3, 2, 48; Ter. Eun. 5, 7, 19; Cic. Cael. 24.—Esp. freq. in diem vivere, to live on from day to day, regardless of the future, Cic. de Or. 2, 40, 169; id. Tusc. 5, 11, 33; Plin. Ep. 5, 5, 4 et saep; cf. the equivoque with de die, under de.—

In partic. (acc. to no. I. B. 2— poet., and in postAug. prose).

Light of day, daylight:

contraque diem radiosque micantes Obliquantem oculos,

Ov. M. 7, 411; 5, 444; 13, 602:

multis mensibus non cernitur dies,

Plin. 33, 4, 21, § 70; Plin. Ep. 6, 20, 6; 9, 36, 2 al.; also of the eyesight, Stat. Th. 1, 237;

and trop. of the conscience: saeva dies animi scelerumque in pectore Dirae,

id. ib. 1, 52.—

For caelum, the sky, the heavens:

sub quocumque die, quocumque est sidere mundi,

Luc. 7, 189; 1, 153:

incendere diem nubes oriente remotae,

id. 4, 68; 8, 217; Stat. Th. 1, 201.—Hence, like caelum,

The weather:

totumque per annum Durat aprica dies,

Val. Fl. 1, 845:

tranquillus,

Plin. 2, 45, 44, § 115:

mitis,

id. 11, 10, 10, § 20:

pestilens,

id. 22, 23, 49, § 104.—

The air:

nigrique volumina fumi Infecere diem,

Ov. M. 13, 600:

cupio flatu violare diem,

Claud. in Ruf. 1, 63.

Dies personified.

I. q. Sol, opp. Luna, Plaut. Bacch. 2, 3, 21;

coupled with Mensis and Annus,

Ov. M. 2, 25.—

As fem., the daughter of Chaos, and mother of Heaven and Earth, Hyg. Fab. praef.; of the first Venus, Cic. N. D. 3, 23, 59.

hŭmĭlis, e, adj. [humus; like chamalos from chamai, on the ground, i. e.], low, lowly, small, slight (class.; esp. freq. in the trop. signif.).

Lit.:

arbores et vites et ea quae sunt humiliora neque se tollere a terra altius possunt,

Cic. Tusc. 5, 13, 37; cf.:

turrim humilem parvamque fecerant,

Caes. B. C. 2, 8, 1 sq.:

humilior munitio,

id. ib. 3, 63, 2:

(naves) humiliores quam quibus in nostro mari uti consuevimus,

id. B. G. 5, 1, 2:

humiles habitare casas,

Verg. E. 2, 29:

domus,

Hor. C. 3, 1, 22:

postes,

Ov. M. 8, 639:

arcus,

id. ib. 3, 30:

arae,

Val. Fl. 3, 426:

virgas humilis mordere salicti,

Juv. 11, 67:

Forentum,

low, situated in the plain, Hor. C. 3, 4, 16; so,

Myconos,

Ov. M. 7, 463:

Italia,

Verg. A. 3, 522:

humillimo solo aqua diutissime immorata,

Just. 2, 1 med.:

avi similis, quae circum litora, circum Piscosos scopulos humilis volat aequora juxta,

flies low, Verg. A. 4, 255; cf.:

decisis humilis pennis,

Hor. Ep. 2, 2, 50:

potest ex deformi humilique corpusculo exire formosus animus ac magnus,

small, diminutive, Sen. Ep. 66:

brevi atque humili corpore homines,

Gell. 19, 13, 3; Curt. 7, 4:

humiles Cleonae,

little, petty, Ov. M. 6, 417 (in Ptolem. polis ou megalê):

Troja,

id. ib. 15, 424:

ipse humili designat moenia fossa,

i. e. slight, shallow, Verg. A. 7, 157; so,

fossa,

Tac. A. 1, 61; cf.

radix,

Plin. Ep. 8, 20, 5.

Trop.

As respects rank, birth, fortune, worth, consideration, etc., low, base, mean, humble, obscure, poor, needy, insignificant (cf.:

supplex, summissus, demissus, abjectus): ut si parentibus nati sint humilibus,

Cic. Lael. 17, 90:

humiles nati (shortly after: trivio conceptus et educatus stercore),

Phaedr. 1, 27, 2: humiles et obscuri homines, Cic. Div. 1, 40, 88; id. Quint. 31, 95:

humillimus homo de plebe,

Liv. 3, 19, 9; cf.:

humilis in plebe et ideo ignobilis puerpera,

Plin. 7, 36, 36, § 121:

ne latos fines parare studeant potentioresque humiliores possessionibus expellant,

Caes. B. G. 6, 22, 3:

humiliores, opp. opulentiores,

Hirt. B. G. 8, 51 fin.:

hos Suevi vectigales sibi fecerunt ac multo humiliores infirmioresque redegerunt,

Caes. B. G. 4, 3 fin.: homines humiles, opp. amplissimi viri, Balb. et Opp. ap. Cic. Att. 9, 8, A, 1:

satis superque humilis est, qui, etc.,

Liv. 3, 53, 9:

junge tuis humiles, ambitiose, manus,

of the servants, Ov. A. A. 2, 254:

civitas ignobilis atque humilis,

Caes. B. G. 5, 28, 1:

humilem sane relinquunt et minime generosum, ut ita dicam, ortum amicitiae,

Cic. Lael. 9, 29:

Viridomarus, quem Caesar ex humili loco ad summam dignitatem perduxerat,

Caes. B. G. 7, 39, 1:

qui cogitationes suas abjecerunt in rem tam humilem atque contemptam,

Cic. Lael. 9, 32; cf.:

nihil abjectum, nihil humile cogitant,

id. Fin. 5, 20, 57:

aut nulla aut humili aliqua arte praediti,

id. Arch. 5, 10:

humiles et sordidae curae,

Plin. Ep. 1, 3, 3:

rei pictor,

Plin. 35, 10, 37, § 120 (dub.;

Jan. floridissimus): humilis atque obsoletus vestitus,

Nep. Ages. 8:

agna,

poor, humble, Hor. C. 2, 17, 32:

fortuna,

Juv. 6, 287:

domus,

id. 11, 171.—Hence, subst.: hŭmĭle, is, n., that which is humble or base, a low station:

ex humili potens,

Hor. C. 3, 30, 12:

quales ex humili magna ad vestigia rerum extollit Fortuna,

Juv. 3, 39.—

Prov.: Humiles laborant ubi potentes dissident,

Phaedr. 1, 30, 1.—

Of low, mean language: iambus frequentissimus est in iis, quae demisso atque humili sermone dicuntur. Cic. Or. 58, 196:

sermo,

Hor. A. P. 229; cf.:

neque humilem et abjectam orationem nec nimis altam et exaggeratam probat,

Cic. Or. 57, 192:

verbum,

id. Brut. 79, 274:

humilia et vulgaria verba,

Quint. 10, 1, 9:

translatio,

id. 8, 6, 5:

si quis sublimia humilibus misceat,

id. 8, 3, 60:

quae humilia circa res magnas, apta circa minores videntur,

id. 8, 3, 18:

humile et quotidianum sermonis genus,

id. 11, 1, 6:

of the author himself: Macer... humilis,

i. e. commonplace, id. 10, 1, 87:

nil parvum aut humili modo, Nil mortale loquar,

Hor. C. 3, 25, 17.—

Of mind or character, low, mean, base, abject:

qui umquam apparitor tam humilis? tam abjectus?

Cic. Phil. 2, 32, 82:

ut ille tum humilis, ut demissus erat!

id. Att. 2, 21, 3:

humillimus assentator,

Vell. 2, 83, 1:

neque nos simus tam humiles, ut quae laudamus inutilia credamus,

Quint. 11, 1, 13:

privata deduci superbo Non humilis mulier triumpho,

Hor. C. 1, 37, 32:

succumbere doloribus eosque humili animo imbecilloque ferre miserum est,

Cic. Fin. 1, 15, 49:

animi,

Lucr. 6, 52:

si prece et obsecratione humili ac supplici utemur,

Cic. Inv. 1, 16, 22; 1, 56 init.; cf.:

fracto animo, atque humili aliquem supplicare,

id. Planc. 20, 50:

humillimae preces, Suet. Vit. Luc.: pavor,

Verg. G. 1, 331; cf.

metus,

Val. Fl. 3, 394.—Hence, adv.: hŭmĭlĭter, low, deeply.

Lit. (so post-Aug. and very rare):

in loco clivoso humilius rami arborum servandisunt, in plano altius,

Pall. 3, 13, 3:

eadem facta claritate vel obscuritate facientium vel tolluntur altissime vel humillime deprimuntur,

very deeply, Plin. Ep. 6, 24, 1. —

Trop. (acc. to II. B.), basely, meanly, abjectly, humbly (class.):

non est ausus elate et ample loqui, cum humiliter demisseque sentiret,

Cic. Tusc. 5, 9, 24:

aut servit humiliter, aut superbe dominatur,

Liv. 24, 25, 8:

servire alicui,

id. 45, 32, 5:

audacter territas, humiliter placas,

Auct. Her. 4, 20, 28:

animose paupertatem ferre, humiliter infamiam,

Sen. Ep. 120 med.

hŭmĭlis, e, adj. [humus; like chamalos from chamai, on the ground, i. e.], low, lowly, small, slight (class.; esp. freq. in the trop. signif.).

Lit.:

arbores et vites et ea quae sunt humiliora neque se tollere a terra altius possunt,

Cic. Tusc. 5, 13, 37; cf.:

turrim humilem parvamque fecerant,

Caes. B. C. 2, 8, 1 sq.:

humilior munitio,

id. ib. 3, 63, 2:

(naves) humiliores quam quibus in nostro mari uti consuevimus,

id. B. G. 5, 1, 2:

humiles habitare casas,

Verg. E. 2, 29:

domus,

Hor. C. 3, 1, 22:

postes,

Ov. M. 8, 639:

arcus,

id. ib. 3, 30:

arae,

Val. Fl. 3, 426:

virgas humilis mordere salicti,

Juv. 11, 67:

Forentum,

low, situated in the plain, Hor. C. 3, 4, 16; so,

Myconos,

Ov. M. 7, 463:

Italia,

Verg. A. 3, 522:

humillimo solo aqua diutissime immorata,

Just. 2, 1 med.:

avi similis, quae circum litora, circum Piscosos scopulos humilis volat aequora juxta,

flies low, Verg. A. 4, 255; cf.:

decisis humilis pennis,

Hor. Ep. 2, 2, 50:

potest ex deformi humilique corpusculo exire formosus animus ac magnus,

small, diminutive, Sen. Ep. 66:

brevi atque humili corpore homines,

Gell. 19, 13, 3; Curt. 7, 4:

humiles Cleonae,

little, petty, Ov. M. 6, 417 (in Ptolem. polis ou megalê):

Troja,

id. ib. 15, 424:

ipse humili designat moenia fossa,

i. e. slight, shallow, Verg. A. 7, 157; so,

fossa,

Tac. A. 1, 61; cf.

radix,

Plin. Ep. 8, 20, 5.

Trop.

As respects rank, birth, fortune, worth, consideration, etc., low, base, mean, humble, obscure, poor, needy, insignificant (cf.:

supplex, summissus, demissus, abjectus): ut si parentibus nati sint humilibus,

Cic. Lael. 17, 90:

humiles nati (shortly after: trivio conceptus et educatus stercore),

Phaedr. 1, 27, 2: humiles et obscuri homines, Cic. Div. 1, 40, 88; id. Quint. 31, 95:

humillimus homo de plebe,

Liv. 3, 19, 9; cf.:

humilis in plebe et ideo ignobilis puerpera,

Plin. 7, 36, 36, § 121:

ne latos fines parare studeant potentioresque humiliores possessionibus expellant,

Caes. B. G. 6, 22, 3:

humiliores, opp. opulentiores,

Hirt. B. G. 8, 51 fin.:

hos Suevi vectigales sibi fecerunt ac multo humiliores infirmioresque redegerunt,

Caes. B. G. 4, 3 fin.: homines humiles, opp. amplissimi viri, Balb. et Opp. ap. Cic. Att. 9, 8, A, 1:

satis superque humilis est, qui, etc.,

Liv. 3, 53, 9:

junge tuis humiles, ambitiose, manus,

of the servants, Ov. A. A. 2, 254:

civitas ignobilis atque humilis,

Caes. B. G. 5, 28, 1:

humilem sane relinquunt et minime generosum, ut ita dicam, ortum amicitiae,

Cic. Lael. 9, 29:

Viridomarus, quem Caesar ex humili loco ad summam dignitatem perduxerat,

Caes. B. G. 7, 39, 1:

qui cogitationes suas abjecerunt in rem tam humilem atque contemptam,

Cic. Lael. 9, 32; cf.:

nihil abjectum, nihil humile cogitant,

id. Fin. 5, 20, 57:

aut nulla aut humili aliqua arte praediti,

id. Arch. 5, 10:

humiles et sordidae curae,

Plin. Ep. 1, 3, 3:

rei pictor,

Plin. 35, 10, 37, § 120 (dub.;

Jan. floridissimus): humilis atque obsoletus vestitus,

Nep. Ages. 8:

agna,

poor, humble, Hor. C. 2, 17, 32:

fortuna,

Juv. 6, 287:

domus,

id. 11, 171.—Hence, subst.: hŭmĭle, is, n., that which is humble or base, a low station:

ex humili potens,

Hor. C. 3, 30, 12:

quales ex humili magna ad vestigia rerum extollit Fortuna,

Juv. 3, 39.—

Prov.: Humiles laborant ubi potentes dissident,

Phaedr. 1, 30, 1.—

Of low, mean language: iambus frequentissimus est in iis, quae demisso atque humili sermone dicuntur. Cic. Or. 58, 196:

sermo,

Hor. A. P. 229; cf.:

neque humilem et abjectam orationem nec nimis altam et exaggeratam probat,

Cic. Or. 57, 192:

verbum,

id. Brut. 79, 274:

humilia et vulgaria verba,

Quint. 10, 1, 9:

translatio,

id. 8, 6, 5:

si quis sublimia humilibus misceat,

id. 8, 3, 60:

quae humilia circa res magnas, apta circa minores videntur,

id. 8, 3, 18:

humile et quotidianum sermonis genus,

id. 11, 1, 6:

of the author himself: Macer... humilis,

i. e. commonplace, id. 10, 1, 87:

nil parvum aut humili modo, Nil mortale loquar,

Hor. C. 3, 25, 17.—

Of mind or character, low, mean, base, abject:

qui umquam apparitor tam humilis? tam abjectus?

Cic. Phil. 2, 32, 82:

ut ille tum humilis, ut demissus erat!

id. Att. 2, 21, 3:

humillimus assentator,

Vell. 2, 83, 1:

neque nos simus tam humiles, ut quae laudamus inutilia credamus,

Quint. 11, 1, 13:

privata deduci superbo Non humilis mulier triumpho,

Hor. C. 1, 37, 32:

succumbere doloribus eosque humili animo imbecilloque ferre miserum est,

Cic. Fin. 1, 15, 49:

animi,

Lucr. 6, 52:

si prece et obsecratione humili ac supplici utemur,

Cic. Inv. 1, 16, 22; 1, 56 init.; cf.:

fracto animo, atque humili aliquem supplicare,

id. Planc. 20, 50:

humillimae preces, Suet. Vit. Luc.: pavor,

Verg. G. 1, 331; cf.

metus,

Val. Fl. 3, 394.—Hence, adv.: hŭmĭlĭter, low, deeply.

Lit. (so post-Aug. and very rare):

in loco clivoso humilius rami arborum servandisunt, in plano altius,

Pall. 3, 13, 3:

eadem facta claritate vel obscuritate facientium vel tolluntur altissime vel humillime deprimuntur,

very deeply, Plin. Ep. 6, 24, 1. —

Trop. (acc. to II. B.), basely, meanly, abjectly, humbly (class.):

non est ausus elate et ample loqui, cum humiliter demisseque sentiret,

Cic. Tusc. 5, 9, 24:

aut servit humiliter, aut superbe dominatur,

Liv. 24, 25, 8:

servire alicui,

id. 45, 32, 5:

audacter territas, humiliter placas,

Auct. Her. 4, 20, 28:

animose paupertatem ferre, humiliter infamiam,

Sen. Ep. 120 med.

lībertīnus, a, um, adj. [libertus], of or belonging to the condition of a freedman (opp. ingenuus, of the condition of a freeborn person; cf. in the foll. the passage Tac. A. 15, 57, and under II. A. the passage from Gai. Inst. 1, 10 and 11):

homo liber, qui se vendidit, manumissus non ad suum statum revertitur, quo se abdicavit, sed efficitur libertinae condicionis,

enters into the condition of a freedman, becomes a freedman, Dig. 1, 5, 21:

in classem mille socii navales cives Romani libertini ordinis scribi jussi,

Liv. 43, 12, 9; 42, 27, 3 (for which:

navales socii cives Romani, qui servitutem servissent,

id. 40, 18, 7); Suet. Gram. 18:

Atilius quidam libertini generis,

Tac. A. 4, 62; 2, 85; Suet. Aug. 44:

libertinus homo,

a freedman, Cic. Balb. 11, 28; id. Cat. 3, 6, 14; id. Verr. 2, 1, 47, § 124; cf.:

mulieris libertinae sermo,

of a freedwoman, Liv. 39, 13, 2:

libertina mulier,

Tac. A. 15, 57; Suet. Calig. 16:

ut me libertino patre natum,

of a father who was a freedman, Hor. S. 1, 6, 6;

so,

id. ib. 45; 46; id. Ep. 1, 20, 20:

sunt etiam libertini optimates,

Cic. Sest. 45, 97:

miles,

Suet. Aug. 25:

plebs,

Plin. 14, 4, 5, § 48:

opes,

Mart. 5, 13, 6:

homines libertini ordinis,

Gell. 5, 19, 12.—Hence,

Subst.

lībertīnus, i, m., a freedman (in reference to his status in society or the state;

whereas a freedman was called libertus in reference to the manumitter): qui servus est, si manumittatur, fit libertinus,

Quint. 5, 10, 60; cf.:

servus cum manumittitur, libertinus: addictus recepta libertate ingenuus,

id. 7, 3, 27:

liberorum hominum alii ingenui sunt, alii libertini. Ingenui sunt, qui liberi nati sunt: libertini sunt, qui ex justa servitute manumissi sunt,

Gai. Inst. 1, §§ 10 and 11; Plaut. Poen. 4, 2, 10:

sed ita pars libertinorumst, nisi patrono qui advorsatust, ni illi offecit, etc.,

id. Pers. 5, 2, 57:

Ti. Gracchus libertinos in urbanas tribus transtulit,

Cic. de Or. 1, 9, 38; id. Phil. 3, 6 fin.:

libertini centuriati,

Liv. 10, 21, 4:

libertinis detrahenda est auctoritas,

Quint. 11, 1, 88:

neminem libertinorum adhibitum ab eo cenae,

Suet. Aug. 74:

primus omnium libertinorum scribere' historiam orsus,

id. Rhet. 3:

quae deberetur cuidam libertino, clienti tuo,

id. Caes. 2; cf. id. Claud. 26; Hor. S. 2, 3, 281:

unde Mundior exiret vix libertinus honeste,

id. ib. 2, 7, 12:

libertinis nullo jure uti praetextis licebat,

Macr. S. 1, 6, 13.—

Transf., the son of a freedman, opp. libertus, the freedman himself (only acc. to a statement of Suetonius and of Isidore; v. the foll.):

ignarus, temporibus Appii et deinceps aliquandiu libertinos dictos non ipsos, qui manumitterentur, sed ingenuos ex his procreatos,

Suet. Claud. 24:

libertorum filii apud antiquos libertini appellabantur, quasi de libertis nati. Nunc vero libertinus aut a liberto factus aut possessus,

Isid. Orig. 9, 4, 47: libertinos ab ingenuis adoptari jure posse, Mas. Sab. ap. Gell. 5, 19, 11.—

lībertīna, ae, f., a freedwoman, Plaut. Mil. 4, 1, 16:

ingenuamne an libertinam?

id. ib. 3, 1, 189:

amore libertinae perinfamis,

Suet. Vit. 2:

aulica,

id. Oth. 2; Gai. Inst. 3, § 51:

tutior merx est Libertinarum,

Hor. S. 1, 2, 48:

Myrtale,

id. C. 1, 33, 15:

Phryne,

id. Epod. 14, 15:

libertinas ducere,

Ulp. Fragm. 13, 1:

libertinae quae longa veste uterentur,

Macr. S. 1, 6, 13.

lībertīnus, i, v. 1. libertinus, II. A.

rōbur ( rōbor, v. Lucr. p. 140 Lachm.; also an older form rōbus, Cato, R. R. 17, 1; Col. 2, 6, 1; cf. Paul. ex Fest. p. 264 Müll.), ŏris, n. [cf. Sanscr. radh-as, abundance; Gr. rhônnumi for rhôthnumi, to strengthen, rhômê], a very hard kind of oak (cf.:

quercus, ilex),

Plin. 16, 6, 8, § 19; 16, 7, 10, § 28; 16, 38, 73, § 186; 16, 40, 76, § 204; 16, 40, 77, § 218.— Hence,

Lit.

In gen., a very hard kind of tree or wood:

morsus roboris,

i. e. of the wild olive, Verg. A. 12, 783 (a little before: foliis oleaster amaris Hic steterat);

so of the same,

id. G. 2, 305; cf.:

solido de robore myrtus,

id. ib. 2, 64:

annoso validam robore quercum,

i. e. of an old and sturdy trunk, id. A. 4, 441; so,

annoso robore quercus,

Ov. M. 8, 743:

antiquo robore quercus,

with ancient trunk, Verg. G. 3, 332:

Massyla, i. e. citri,

Stat. S. 3, 3, 94; also,

Maurorum,

id. ib. 4, 2, 39.—

Absol., usu., an oak-tree, an oak in gen.:

fixa est pariter cum robore cervix,

i. e. was pinned fast to the oak, Ov. M. 3, 92:

agitata robora pulsant (delphines),

id. ib. 1, 303.—

Oak-wood, oak:

naves totae factae ex robore,

Caes. B. G. 3, 13; cf.:

(sapiens) non est e saxo sculptus aut e robore dolatus,

Cic. Ac. 2, 31, 101; and with this cf. id. Div. 2, 41, 85. — Poet.:

illi robur et aes triplex Circa pectus erat,

Hor. C. 1, 3, 9; cf.:

o saxis nimirum et robore nati!

Stat. Th. 4, 340. —

Transf.

Of things made of oak or of any other hard wood.

In gen.:

Lacedaemonii cottidianis epulis in robore accumbunt,

i. e. on oaken, hard benches, Cic. Mur. 35, 74.— So of the wooden horse before Troy:

sacrum,

Verg. A. 2, 230; of a lance:

ferro praefixum,

id. ib. 10, 479; Sil. 2, 244; 267; of a club, Ov. M. 12, 349; Mart. 9, 44, 4 et saep.:

aratri,

i. e. the oaken plough, Verg. G. 1, 162; Val. Fl. 7, 555.—

In partic., the lower and stronger part of the prison at Rome, built by Servius Tullius, was called Robur (also Tullianum):

Robus in carcere dicitur is locus, quo praecipitatur maleficorum genus, quod ante arcis robusteis includebatur, Paul. ex Fest. s. v. robum, p. 264 Müll.: in robore et tenebris exspiret,

Liv. 38, 59 fin.:

robur et saxum minitari,

Tac. A. 4, 29; Val. Max. 6, 3, 1:

verbera, carnifices, robur,

Lucr. 3, 1017; Hor. C. 2, 13, 19 (v. carcer and Tullianum).—

Hardness, strength, firmness, vigor, power (cf. vires; v. Fabri ad Liv. 21, 1, 2).

Lit.:

duri robora ferri,

Lucr. 2, 449; so,

ferri,

Verg. A. 7, 609:

saxi,

Lucr. 1, 882:

navium,

Liv. 37, 30: omnia pariter crescunt et robora sumunt, gain strength, [p. 1598] Lucr. 5, 820; 895; cf.:

qui si jam satis aetatis atque roboris haberet, ipse pro Sex. Roscio diceret,

Cic. Rosc. Am. 51, 149:

paululum jam roboris accessit aetati,

id. Cael. 30, 73:

solidaeque suo stant robore vires,

Verg. A. 2, 639; Vulg. Judic. 8, 21:

si quod est robur,

Flor. 2, 1, 1.—

Trop., power, strength, force, vigor (very freq.):

alter virtutis robore firmior quam aetatis,

Cic. Phil. 10, 8, 16:

in animi excelsi atque invicti magnitudine ac robore,

id. Off. 1, 5, 14; so,

animi (with magnitudo),

id. de Or. 2, 84, 343; id. Tusc. 1, 40, 95:

robur incredibile animi,

id. Mil. 37, 101:

quantum in cujusque animo roboris est ac nervorum,

id. Fam. 6, 1, 3:

multo plus firmamenti ac roboris,

id. Imp. Pomp. 4, 10; so (with firmamentum) id. Mur. 28, 58; (with firmitas) id. Fin. 5, 5, 12:

hi tot equites Romani quid roboris hujus petitioni attulerunt?

id. Planc. 8, 21:

pectus robore fultum,

Ov. Tr. 5, 12, 11:

te mea robora fallunt,

id. H. 16, 367:

velocitate pari, robore animi virumque praestanti,

Liv. 24, 26, 11:

verba quanti roboris plena,

Sen. Ep 10, 3:

qui robur aliquod in stilo fecerint,

Quint. 10, 3, 10; cf.:

robur oratorium adicere sententiis,

id. 10, 5, 4; 8, prooem. §

3: illi robur et aes triplex Circa pectus erat,

Hor. C. 1, 3, 9; cf.:

O saxis nimirum et robore nati,

Stat. Th. 4, 340. —

Authority: nostrarum constitutionum, Just. Inst. prooem. 6.—

Concr., the strongest, most effective, or best part, the pith, kernel, strength of any thing; of soldiers, the flower of the troops, choice troops, etc. (freq. and class.):

versaris in optimorum civium vel flore vel robore,

Cic. Or. 10, 34: et robur et suboles militum interiit, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33; cf.:

quod fuit roboris, duobus proeliis interiit,

Caes. B. C. 3, 87:

quod roboris ea provincia habuerat,

Liv. 30, 2; Ov. M. 14, 454 al.:

senatūs robur,

Liv. 5, 39. — Plur.:

tunc C. Flavius Pusio, Cn. Titinnius, C. Maecenas, illa robora populi Romani,

Cic. Clu. 56, 163:

haec sunt nostra robora,

id. Att. 6, 5, 3; Liv. 7, 7; 12; 21, 54; 22, 6; 23, 16; 25, 6 init.:

robora pubis,

Verg. A. 8, 518; Ov. M. 7, 510:

ingentia robora virorum,

Plin. Pan. 34, 3:

conferta robora virorum,

Curt. 3, 5, 13: betae, i. e. stalks, Col. poët. 10, 326. — Of a place, a stronghold:

quod coloniam virium et opum validam robur ac sedem bello legisset,

Tac. H. 2, 19.— Absol.: robus, the name of an excellent kind of wheat:

quoniam et pondere et nitore praestat,

Col. 2, 6, 1.

rōbur ( rōbor, v. Lucr. p. 140 Lachm.; also an older form rōbus, Cato, R. R. 17, 1; Col. 2, 6, 1; cf. Paul. ex Fest. p. 264 Müll.), ŏris, n. [cf. Sanscr. radh-as, abundance; Gr. rhônnumi for rhôthnumi, to strengthen, rhômê], a very hard kind of oak (cf.:

quercus, ilex),

Plin. 16, 6, 8, § 19; 16, 7, 10, § 28; 16, 38, 73, § 186; 16, 40, 76, § 204; 16, 40, 77, § 218.— Hence,

Lit.

In gen., a very hard kind of tree or wood:

morsus roboris,

i. e. of the wild olive, Verg. A. 12, 783 (a little before: foliis oleaster amaris Hic steterat);

so of the same,

id. G. 2, 305; cf.:

solido de robore myrtus,

id. ib. 2, 64:

annoso validam robore quercum,

i. e. of an old and sturdy trunk, id. A. 4, 441; so,

annoso robore quercus,

Ov. M. 8, 743:

antiquo robore quercus,

with ancient trunk, Verg. G. 3, 332:

Massyla, i. e. citri,

Stat. S. 3, 3, 94; also,

Maurorum,

id. ib. 4, 2, 39.—

Absol., usu., an oak-tree, an oak in gen.:

fixa est pariter cum robore cervix,

i. e. was pinned fast to the oak, Ov. M. 3, 92:

agitata robora pulsant (delphines),

id. ib. 1, 303.—

Oak-wood, oak:

naves totae factae ex robore,

Caes. B. G. 3, 13; cf.:

(sapiens) non est e saxo sculptus aut e robore dolatus,

Cic. Ac. 2, 31, 101; and with this cf. id. Div. 2, 41, 85. — Poet.:

illi robur et aes triplex Circa pectus erat,

Hor. C. 1, 3, 9; cf.:

o saxis nimirum et robore nati!

Stat. Th. 4, 340. —

Transf.

Of things made of oak or of any other hard wood.

In gen.:

Lacedaemonii cottidianis epulis in robore accumbunt,

i. e. on oaken, hard benches, Cic. Mur. 35, 74.— So of the wooden horse before Troy:

sacrum,

Verg. A. 2, 230; of a lance:

ferro praefixum,

id. ib. 10, 479; Sil. 2, 244; 267; of a club, Ov. M. 12, 349; Mart. 9, 44, 4 et saep.:

aratri,

i. e. the oaken plough, Verg. G. 1, 162; Val. Fl. 7, 555.—

In partic., the lower and stronger part of the prison at Rome, built by Servius Tullius, was called Robur (also Tullianum):

Robus in carcere dicitur is locus, quo praecipitatur maleficorum genus, quod ante arcis robusteis includebatur, Paul. ex Fest. s. v. robum, p. 264 Müll.: in robore et tenebris exspiret,

Liv. 38, 59 fin.:

robur et saxum minitari,

Tac. A. 4, 29; Val. Max. 6, 3, 1:

verbera, carnifices, robur,

Lucr. 3, 1017; Hor. C. 2, 13, 19 (v. carcer and Tullianum).—

Hardness, strength, firmness, vigor, power (cf. vires; v. Fabri ad Liv. 21, 1, 2).

Lit.:

duri robora ferri,

Lucr. 2, 449; so,

ferri,

Verg. A. 7, 609:

saxi,

Lucr. 1, 882:

navium,

Liv. 37, 30: omnia pariter crescunt et robora sumunt, gain strength, [p. 1598] Lucr. 5, 820; 895; cf.:

qui si jam satis aetatis atque roboris haberet, ipse pro Sex. Roscio diceret,

Cic. Rosc. Am. 51, 149:

paululum jam roboris accessit aetati,

id. Cael. 30, 73:

solidaeque suo stant robore vires,

Verg. A. 2, 639; Vulg. Judic. 8, 21:

si quod est robur,

Flor. 2, 1, 1.—

Trop., power, strength, force, vigor (very freq.):

alter virtutis robore firmior quam aetatis,

Cic. Phil. 10, 8, 16:

in animi excelsi atque invicti magnitudine ac robore,

id. Off. 1, 5, 14; so,

animi (with magnitudo),

id. de Or. 2, 84, 343; id. Tusc. 1, 40, 95:

robur incredibile animi,

id. Mil. 37, 101:

quantum in cujusque animo roboris est ac nervorum,

id. Fam. 6, 1, 3:

multo plus firmamenti ac roboris,

id. Imp. Pomp. 4, 10; so (with firmamentum) id. Mur. 28, 58; (with firmitas) id. Fin. 5, 5, 12:

hi tot equites Romani quid roboris hujus petitioni attulerunt?

id. Planc. 8, 21:

pectus robore fultum,

Ov. Tr. 5, 12, 11:

te mea robora fallunt,

id. H. 16, 367:

velocitate pari, robore animi virumque praestanti,

Liv. 24, 26, 11:

verba quanti roboris plena,

Sen. Ep 10, 3:

qui robur aliquod in stilo fecerint,

Quint. 10, 3, 10; cf.:

robur oratorium adicere sententiis,

id. 10, 5, 4; 8, prooem. §

3: illi robur et aes triplex Circa pectus erat,

Hor. C. 1, 3, 9; cf.:

O saxis nimirum et robore nati,

Stat. Th. 4, 340. —

Authority: nostrarum constitutionum, Just. Inst. prooem. 6.—

Concr., the strongest, most effective, or best part, the pith, kernel, strength of any thing; of soldiers, the flower of the troops, choice troops, etc. (freq. and class.):

versaris in optimorum civium vel flore vel robore,

Cic. Or. 10, 34: et robur et suboles militum interiit, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33; cf.:

quod fuit roboris, duobus proeliis interiit,

Caes. B. C. 3, 87:

quod roboris ea provincia habuerat,

Liv. 30, 2; Ov. M. 14, 454 al.:

senatūs robur,

Liv. 5, 39. — Plur.:

tunc C. Flavius Pusio, Cn. Titinnius, C. Maecenas, illa robora populi Romani,

Cic. Clu. 56, 163:

haec sunt nostra robora,

id. Att. 6, 5, 3; Liv. 7, 7; 12; 21, 54; 22, 6; 23, 16; 25, 6 init.:

robora pubis,

Verg. A. 8, 518; Ov. M. 7, 510:

ingentia robora virorum,

Plin. Pan. 34, 3:

conferta robora virorum,

Curt. 3, 5, 13: betae, i. e. stalks, Col. poët. 10, 326. — Of a place, a stronghold:

quod coloniam virium et opum validam robur ac sedem bello legisset,

Tac. H. 2, 19.— Absol.: robus, the name of an excellent kind of wheat:

quoniam et pondere et nitore praestat,

Col. 2, 6, 1.

sordĭdus, a, um, adj. [sordeo], dirty, unclean, foul, filthy, squalid, sordid (class.).

Lit. (syn.: squalidus, obscenus): vestem squalam et sordidam, Enn. ap. Non. 504, 6 (Trag. v. 370 Vahl.):

amictus,

Verg. A. 6, 301; cf.:

sordidior toga,

Mart. 1, 104, 5:

mappa,

Hor. Ep. 1, 5, 22; Mart. 7, 20, 8:

lana,

Ov. A. A. 3, 222:

fumus,

Hor. C. 4, 11, 11:

at pol nitent, haud sordidae videntur ambae,

Plaut. Bacch. 5, 2, 6:

servolicolae,

id. Poen. 1, 2, 55:

nati,

Hor. C. 2, 18, 28; cf.:

magnos duces Non indecoro pulvere sordidos,

id. ib. 2, 1, 22:

puer sordidissimus dentibus,

Petr. 64, 6 et saep.—Esp.:

sordido in loco sedere,

Val. Max. 9, 13, 2.— Transf., of mourners, clad in mourning, Cic. Mur. 40, 86.— Poet.:

Auctumnus calcatis sordidus uvis,

Ov. M. 2, 29; id. F. 4, 897;

Col. poët. 10, 44: terga suis,

sooty, dingy, Ov. M. 8, 648.—Prov.: saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia, wisdom is often hid under a ragged cloak, Caecil. ap. Cic. Tusc. 3, 23, 56.—

Transf., low, base, mean, as to birth, rank, or condition; poor, humble, small, paltry (syn.:

illiberalis, infimus): causam commisisse homini egenti, sordido, sine honore, sme censu,

Cic. Fl. 22, 52; id. Att. 8, 4, 2; id. Leg. 3, 16, 35; Hor. C. 1, 28, 14.— Sup.:

sordidissimus quisque,

Liv. 1, 47, 11:

familiae sordidissima pars,

Petr. 132, 3; cf.:

loco non humili solum sed etiam sordido ortus,

Liv. 22, 25, 18:

a sordidis initiis ad summa crevere,

Just. 2, 6, 2:

sordidum et obscurum Macedonum nomen,

id. 6, 9, 7:

genus alicujus,

id. 22, 1, 1:

panis,

Plaut. As. 1, 2, 16; Sen. Ep. 18, 5:

villula,

Cic. Att. 12, 27, 1; cf.

tecta,

Luc. 4, 396:

sedes,

id. 5, 9:

lar villae,

Mart. 12, 57, 2:

rura (with humiles casae),

Verg. E. 2, 28:

aratra,

Claud. IV. Cons. Hon. 414;

hence also, otia, i. e. ruris,

Mart. 1, 56, 4 —

Trop., low, mean, base, abject, vile, despicable, disgraceful (syn. turpis).

In gen., Cic. Phil. 1, 8, 20:

iste omnium turpissimus et sordidissimus,

id. Att. 9, 9, 3:

multo homo sordidissimus,

id. Scaur. 2, § 23:

homo furiosus ac sordidus,

id. Q. Fr. 1, 1, 6, § 19:

nec minus laetabor, cum te semper sordidum, quam si paulisper sordidatum viderem,

id. Pis. 41, 99:

illiberales et sordidi quaestus mercenariorum omnium, quorum operae, non quorum artes emuntur... Sordidi etiam putandi, qui mercantur a mercatoribus, quod statim vendant, etc.... Opifices omnes in sordidā arte versantur, etc.... mercatura autem, si tenuis est, sordida putanda est, etc.,

id. Off. 1, 42, 150:

lucrum,

Quint. 1, 2, 16 sq.; cf.: sordidissima ratio et inquinatissima, Cic. Off. 2, 6, 21:

qui (oratores) ne sordidiores quidem (artis) repudiarint (opp. praeclarissimas),

id. de Or. 3, 32, 128:

virtus repulsae nescia sordidae,

Hor. C. 3, 2, 17:

adulterium,

Liv. 1, 58:

nomen,

Quint. 8, 3, 21:

verba,

id. 8, 3, 17; 8, 3, 49; 2, 5, 10:

multa,

id. 2, 12, 7:

omnia, id 10, 1, 9: homines nullā re bonā dignos, cum quibus comparari sordidum, confligere autem miserum et periculosum sit,

Cic. Rep. 1, 5, 9; id. Off. 2, 14, 50; cf.:

qui pecuniam praeferre amicitiae sordidum existiment,

id. Lael. 17, 63.—

In partic., mean, niggardly, penurious, sordid (cf. parcus):

ita sordidus, ut se Non umquam servo melius vestiret,

Hor. S. 1, 1, 96; 1, 1, 65; 1, 2, 10; 2, 3, 164; Quint. 5, 13, 26; Plin. Ep. 2, 6, 1 (opp. sumptuosus):

perjurium,

Phaedr. 4, 19, 23:

cupido,

Hor. C. 2, 16, 16; cf. Cic. Off. 1, 42, 150 supra.—Hence, adv.: sordĭdē.

Lit., dirtily, foully:

per plateas tractus est sordidissime,

through the deepest mire, Lampr. Heliog. 33 med. —

Transf., meanly, basely:

quo sordidius et abjectius nati sunt,

Tac. Or. 8.—

Trop.

Vulgarly, unbecomingly, poorly:

loquitur laute et minime sordide,

Plaut. Mil. 4, 2, 11:

dicere,

Cic. de Or. 2, 83, 339:

contionari,

id. Att. 15, 2, 2:

declamare (opp. splendide atque ornate),

Suet. Rhet. 6; Gell. 15, 4, 3.—

Meanly, stingily, penuriously, sordidly:

nimis illum sordide Simonidi dixisse, se dimidium ejus ei, quod pactus esset, pro illo carmine daturum,

Cic. de Or. 2, 86, 352:

facere aliquid (opp. largissime),

Suet. Dom. 9:

gerere proconsulatum,

Plin. Ep. 3, 9, 2.

sum, fui, esse (2d pers. es, but usu. es in Plaut and Ter; old forms, indic. pres. esum for sum, acc. to Varr. L. L. 9, § 100 Mull.: essis for es, Att. ap. Non. 200, 30, or Trag. Rel. p. 283 Rib.: simus for sumus, used by Augustus, acc. to Suet. Aug. 87; fut. escit for erit, XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 25:

esit, XII. Tab. ap. Fest. s. v. nec, p. 162 Mull.: escunt for erunt,

Cic. Leg. 2, 24, 60, 3, 3, 9; Lucr. 1, 619; perf. fuvimus for fuimus, Enn. ap. Cic. de Or. 3, 42, 168:

FVVEIT, C. I. L. 1, 1051: fuit,

Plaut. Capt. 3, 4, 23; id. Mil. 3, 1, 159:

fuerim,

id. ib. 4, 8, 54:

fuerit,

id. As. 4, 1, 37; subj. pres. siem, sies, siet, etc., very freq., esp. in Plaut.; e. g. siem, Am. prol. 57; Ter. And. 3, 4, 7:

sies,

Plaut. Am. 3, 2, 43; Ter. And. 2, 5, 13:

siet,

Plaut. Am. prol. 58; Ter. And. 1, 4, 7; Lucr. 3, 101:

sient,

Plaut. Am. 1, 1, 54; Ter. And. 2, 3, 16; cf. Cic. Or. 47, 157; also,

fuam, fuas, etc., regarded by G. Curtius, de Aorist. Lat. Rel. in Studien zur Gr. u. Lat. Gram. 1, 431 sqq., as an aorist: fuam,

Plaut. Bacch. 1, 2, 48; id. Mil. 2, 6, 112: fuas, Liv. Andron. ap. Non 111, 13; Plaut. Capt. 2, 3, 71; 2, 3, 83; id. Pers. 1, 1, 52; id. Trin. 2, 1, 32: fuat, Pac. ap. Non. 111, 8; Carm. ap. Liv. 25, 12; Plaut. Am. 3, 4, 2; id. Aul. 2, 2, 56; id. Capt. 2, 2, 10 et saep.; Ter. Hec. 4, 3, 4; Lucr. 4, 639; Verg. A. 10, 108:

fuant,

Plaut. Bacch. 4, 9, 110; id. Ep. 5, 1, 13; id. Ps. 4, 3, 12: fuvisset, Enn. ap. Gell. 12, 4, 4; part. pres. ens, used by Caesar, acc. to Prisc. p. 1140 P.; and by Sergius Flavius, acc. to Quint. 8, 3, 33; fut. inf. fore for futurum esse, very freq., and so always with partt.; cf. Madv. Gram. § 108; whence, subj. imperf. forem fores, etc., for essem; esp. in conditional sentences and in the histt., but very rare in Cic.; v. Neue, Formenl. 2, 597 sqq.), v. n. [root es; Sanscr. as-mi, and the Greek es-mi, whence eimi; perf. fui; root in Sanscr. bhu, to become; bhavas, condition; Gr. phuô, to beget; cf.: fetus, futuo, etc.], to be, as a verb substantive or a copula.

As a verb substantive, to be.

In gen.

Asserting existence, to be, exist, live:

definitionum duo sunt genera prima: unum earum rerum quae sunt: alterum earum quae intelleguntur. Esse ea dico, quae cerni tangive possunt, ut fundum, aedes, parietem, cetera. Non esse rursus ea dico, quae tangi demonstrarive non possunt, cerni tamen animo atque intellegi possunt, ut si usucapionem, si tutelam, etc.... definias,

Cic. Top. 5, 26 sq.:

si abest, nullus est,

Plaut. Bacch. 2, 2, 16:

nunc illut est, quom me fuisse quam esse nimio mavelim,

id. Capt. 3, 3, 1:

ita paene nulla sibi fuit Phronesium ( = paene mortuus est),

id. Truc. 1, 2, 95:

omne quod eloquimur sic, ut id aut esse dicamus aut non esse,

Cic. de Or. 2, 38, 157:

non statim, quod esse manifestum est, etiam quid sit apparet,

Quint. 3, 6, 81: est locus, Hesperiam quam mortales perhibebant, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 23 Vahl.):

flumen est Arar, quod, etc.,

Caes. B. G. 1, 12:

homo nequissimus omnium qui sunt, qui fuerunt, qui futuri sunt!

Cic. Fam. 11, 21, 1; cf. id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43:

si quos inter societas aut est aut fuit aut futura est,

id. Lael. 22, 83:

nec enim, dum ero, angar ulla re, cum omni vacem culpa: et, si non ero, sensu omnino carebo,

id. Fam. 6, 3, 4:

si modo futuri sumus, erit mihi res opportuna,

id. Att. 11, 4, 1:

si quando erit civitas, erit profecto nobis locus: sin autem non erit, etc.,

id. Fam. 2, 16, 6:

nolite arbitrari, me cum a vobis discessero, nusquam aut nullum fore,

id. Sen. 22, 79:

si erit ulla res publica... sin autem nulla erit,

id. Fam. 2, 16, 5:

fuimus Troes, fuit Ilium,

Verg. A. 2, 325:

sive erimus seu nos fata fuisse volunt,

Tib. 3, 5, 32: per quinquennia decem fuimus, Prud. Cath. praef. 2.—

Of events, to be, happen, occur, befall, take place:

illa (solis defectio) quae fuit regnante Romulo,

Cic. Rep. 1, 16, 25:

neque enim est periculum, ne, etc.,

id. ib. 1, 23, 37:

amabo, quid tibi est?

Ter. Heaut. 2, 4, 24:

quid se futurum esset,

Liv. 33, 27. —

Of location, to be present, to be at a place.

With adv., or other expressions of place:

cum non liceret quemquam Romae esse, qui, etc.,

Cic. Verr. 2, 2, 41, § 100:

cum Athenis decem ipsos dies fuissem,

id. Fam. 2, 8, 3; id. de Or. 2, 7, 27:

cum Africanus constituisset in hortis esse,

id. Rep. 1, 9, 14:

cum essemus in castris,

id. ib. 1, 15:

nonne mavis sine periculo tuae domi esse quam cum periculo alienae?

id. Fam. 4, 7, 4:

vos istic commodissime sperem esse,

id. ib. 14, 7, 2: te hic tutissime puto fore, Pompon. ap. Cic. Att. 8, 11, A.—

Of passages in a book or writing, with in and abl., to be, stand, be written, etc.:

deinceps in lege est, ut, etc.,

Cic. Leg. 2, 16, 40:

quid enim in illis (litteris) fuit praeter querelam temporum,

id. Fam. 2, 16, 1.—

Of personal relations, with ad or apud and acc., or cum and abl. of person:

cum esset (Sulpicius Gallus) casu apud M. Marcellum,

Cic. Rep. 1, 14, 21:

eram cum Stoico Diodoto: qui cum habitavisset apud me mecumque vixisset, etc.,

id. Brut. 90, 309:

erat nemo, quicum essem libentius quam tecum et pauci, quibuscum essem aeque libenter,

id. Fam. 5, 21, 1:

qui me admodum diligunt multumque mecum sunt,

id. ib. 4, 13, 6; cf. with simul:

Smyrnae cum simul essemus complures dies,

id. Rep. 1, 8, 13.—Hence, esp.: esse cum aliquo (aliqua), to be with, i. e. live with, associate with, as husband or wife:

cujus soror est cum P. Quintio,

Cic. Quint. 24, 77:

ea nocte mecum illa hospitis jussu fuit,

Plaut. Merc. 1, 1, 101; Ov. A. A. 3, 664:

cum hac (meretrice) si qui adulescens forte fuerit,

Cic. Cael. 20, 49; Ov. Am. 2, 8, 27: tum ad me fuerunt, qui, etc., Varr. ap. Non. 133, 28:

Curio fuit ad me sane diu,

Cic. Att. 10, 4, 8:

cum ad me bene mane Dionysius fuit,

id. ib. 10, 16, 1; cf.:

esse sub uno tecto atque ad eosdem Penates,

Liv. 28, 18.—

Of relations analogous to place, of dress, condition, position, office, etc., to be, live, be found, etc., with in and abl.:

cum est in sagis civitas,

Cic. Phil. 8, 11, 32:

in laxa toga,

Tib. 2, 3, 78: sive erit in Tyriis, Tyrios laudabis amictus;

Sive erit in Cois, Coa decere puta,

Ov. A. A. 2, 297: hominem non modo in aere alieno nullo, sed in suis nummis multis esse et semper fuisse, Cic. Verr [p. 1798] 2, 4, 6, §

11: in servitute,

id. Clu. 7, 21:

in illa opinione populari,

id. ib. 51, 142:

in magno nomine et gloria,

id. Div. 1, 17, 31:

in spe,

id. Fam. 14, 3, 2:

in tanta moestitia,

id. Phil. 2, 15, 37:

in odio,

id. Att. 2, 22, 1:

in probris, in laudibus,

id. Off. 1, 18, 61:

in officio,

id. ib. 1, 15, 49:

in injustitia,

id. ib. 1, 14, 42:

in vitio,

id. ib. 1, 19, 62; id. Tusc. 3, 9, 19:

ne in mora quom opus sit, sies,

Ter. And. 2, 5, 13:

ne in mora illi sis,

id. ib. 3, 1, 9:

hic in noxia'st,

id. Phorm. 2, 1, 36:

quae (civitas) una in amore atque in deliciis fuit,

Cic. Verr. 2, 4, 1, § 3:

in ingenti periculo,

Liv. 5, 47:

in pace,

id. 31, 29.—So with abl. without in, when qualified by an adj.:

(statua) est et fuit tota Graecia summo propter ingenium honore et nomine,

Cic. Verr. 2, 2, 35, § 87:

si quis asperitate ea est et inmanitate naturae,

id. Lael. 23, 87:

ne quo periculo proprio existimares esse,

id. Fam. 4, 15, 2 (B. and K. ex conj.:

in periculo): ego sum spe bona,

id. ib. 12, 28, 3:

res nunc difficili loco mihi videtur esse,

id. ib. 12, 28, 3:

incredibili sum sollicitudine de tua valetudine,

id. ib. 16, 15, 1; esp. in phrase periculo alicujus esse, to be at the risk of any one:

rem illam suo periculo esse,

id. Att. 6, 1, 6:

ut quae in naves inposuissent, ab hostium tempestatisque vi publico periculo essent,

Liv. 23, 49, 2 Weissenb. ad loc.:

dare nummos meo periculo,

Dig. 46, 1, 24:

communi periculo,

ib. 13, 6, 21, § 1 (cf. II. B. 1. b. infra).—

To depend upon, rest with, with in and abl.:

res erat non in opinione dubia,

Cic. Dom. 5, 11:

sed totum est in eo, si, etc.,

id. Att. 2, 22, 5:

omnem reliquam spem in impetu esse equitum,

Liv. 10, 14, 12:

quoniam totum in eo sit, ne contrectentur pocula,

Col. 12, 4, 3. —

In partic.

Esse (est, sunt, etc.) often stands without a subject expressed, or with an indef. subj., as antecedent of a rel.-clause, whose verb may be in the indic. or subj.; the former only when the subject is conceived as particular or limited, and actually existing; the latter always when it is conceived as indefinite; cf. Zumpt, Gram. § 562 sq.; Roby, Gram. § 1686 sq.; Madv. Gram. § 365; but the distinctions usually drawn by grammarians are not always observed by the best writers; and the subjunctive is always admissible, being the prevailing construction after sunt qui in class. prose, and nearly universal in postAug. writers: sunt, qui (quae), there are those ( people or things) who ( that), or simply some.

With indic.

Without subject expressed:

mulier mane: sunt Qui volunt te conventam,

Plaut. Cist. 4, 2, 37:

sunt hic quos credo inter se dicere,

id. Cas. prol. 67:

sunt quae te volumus percontari,

id. Ps. 1, 5, 47:

quid est, quod tu gestas tabellas?

id. ib. 1, 1, 10:

quid est, quod tu me nunc optuere?

id. Most. 1, 1, 69; cf.:

quid hoc est, quod foris concrepuit?

id. ib. 5, 1, 15:

tun' is es, Qui in me aerumnam obsevisti?

id. Ep. 4, 1, 34:

quid est, quod tuo animo aegre est?

id. Cas. 2, 2, 9; id. Cist. 4, 1, 3:

at ego est quod volo loqui,

id. As. 1, 3, 79:

est quod te volo secreto,

id. Bacch. 5, 2, 30:

sunt quos scio amicos esse, sunt quos suspicor,

id. Trin. 1, 2, 54:

ita subitum'st, quod eum conventum volo,

id. ib. 5, 2, 51:

sunt quae ego ex te scitari volo,

id. Capt. 2, 2, 13:

sed est quod suscenset tibi,

Ter. And. 2, 6, 17:

est quod me transire oportet,

id. Hec. 2, 2, 31:

quid sit quapropter te jussi, etc.,

id. ib. 5, 1, 7:

sunt item quae appellantur alces,

Caes. B. G. 6, 27 init.:

(nationes) ex quibus sunt qui ovis vivere existimantur,

id. ib. 4, 10 fin.:

sunt qui putant posse te non decedere,

Cic. Fam. 1, 9, 25:

sunt autem, qui putant non numquam complexione oportere supersederi,

id. Inv. 1, 40, 72:

quamquam sunt, qui propter utilitatem modo petendas putant amicitias,

id. ib. 2, 55, 167:

sunt autem quae praeterii,

id. Att. 10, 4, 11:

sunt, qui abducunt a malis ad bona, ut Epicurus. Sunt, qui satis putant ostendere, nihil inopinati accidisse... Sunt etiam qui haec omnia genera consolandi colligunt,

id. Tusc. 3, 31, 76 Kuhn. N. cr.:

sunt, qui, quod sentiunt, non audent dicere,

id. Off. 1, 24, 84:

Argiletum sunt qui scripserunt ab Argola, etc.,

Varr. L. L. 5, § 157 Mull.:

sunt qui ita dicunt,

Sall. C. 19, 4:

sunt qui spiritum non recipiunt sed resorbent,

Quint. 11, 3, 55:

sunt, quos curriculo pulverem Olympicum Collegisse juvat,

Hor. C. 1, 1, 3; cf. id. S. 1, 4, 24: sunt quibus unum opus est, etc., id. C. 1, 7, 5:

sunt quibus in satira videor nimis acer,

id. S. 2, 1, 1:

sunt quorum ingenium nova tantum crustula promit,

id. ib. 2, 4, 47.—

With a subject expressed by an indefinite word or clause:

sunt alii qui te volturium vocant,

Plaut. Trin. 1, 2, 64:

est genus hominum qui se primos omnium esse volunt,

Ter. Eun. 2, 2, 17:

multae sunt causae, quam ob rem cupio abducere,

id. ib. 1, 2, 65 Fleck. (Ussing, cupiam):

erat quidam eunuchus, quem mercatus fuerat,

id. ib. 3, 5, 21:

multaeque res sunt in quibus de suis commodis viri boni multa detrahunt,

Cic. Lael. 16, 57:

sunt ejus aliquot orationes, ex quibus lenitas ejus perspici potest,

id. Brut. 48, 177:

fuerunt alia genera philosophorum, qui se omnes Socraticos esse dicebant,

id. de Or. 3, 17, 62:

nonnulli sunt, qui aluerunt, etc.,

id. Cat. 1, 12, 301:

sunt quidam, qui molestas amicitias faciunt, cum ipsi se contemni putant,

id. Lael. 20, 72:

sunt vestrum, judices, aliquam multi, qui L. Pisonem cognoverunt,

id. Verr. 2, 4, 25, § 56:

multae et pecudes et stirpes sunt, quae sine procuratione hominum salvae esse non possunt,

id. N. D. 2, 52, 130:

sunt bestiae quaedam, in quibus inest aliquid simile virtutis, etc.,

id. Fin. 5, 14, 38:

permulta sunt, quae dici possunt, quare intellegatur, etc.,

id. Rosc. Am. 33, 94; cf. id. Div. in Caecil. 7, 22; id. Off. 1, 14, 43; 1, 20, 69; id. Div. 1, 54, 123:

fuere complures, qui ad Catilinam initio profecti sunt,

Sall. C. 39, 5: haec sunt, quae clamores et admirationes in bonis oratoribus efficiunt. Cic. de Or. 1, 33, 152:

alia fuere, quae illos magnos fecere,

Sall. C. 52, 21.—

With. subj.: sunt, qui discessum animi a corpore putent esse mortem;

sunt qui nullum censeant fieri discessum,

Cic. Tusc. 1, 9, 18:

sunt qui in rebus contrariis parum sibi constent,

id. Off. 1, 21, 71:

de impudentia singulari sunt qui mirentur,

id. Verr. 2, 1, 2, § 6:

est eisdem de rebus quod dici potest subtilius,

id. Tusc. 3, 15, 32:

praesto est qui neget rem ullam percipi esse sensibus,

id. Ac. 2, 32, 101:

quicquid est quod deceat, id, etc.,

id. Off. 1, 27, 94:

sunt qui nolint tetigisse nisi illas, etc.,

Hor. S. 1, 2, 28:

sunt qui Crustis et pomis viduas venentur avaras,

id. Ep. 1, 1, 78:

vestes Gaetulo murice tinctas Sunt qui non habeant, est qui non curet habere,

id. ib. 2, 2, 182 et saep.—

With a more or less indefinite expression of the subject:

sunt quidam e nostris, qui haec subtilius velint tradere et negent satis esse, etc.,

Cic. Fam. 1, 9, 31:

rarum est quoddam genus eorum, qui se a corpore avocent,

id. Div. 1, 49, 111:

quotus igitur est quisque qui somniis pareat?

id. ib. 2, 60, 125; id. de Or. 2, 50, 196:

solus est hic, qui numquam rationes ad aerarium referat,

id. Verr. 2, 1, 38, § 98:

quae quibusdam admirabilia videntur, permulti sunt, qui pro nihilo putent,

id. Lael. 23, 86:

erat nemo in quem ea suspicio conveniret,

id. Rosc. Am. 23, 65, cf.:

quis enim miles fuit, qui Brundisii illam non viderit? quis, qui nescierit, etc.,

id. Phil. 2, 25, 61:

sit aliquis, qui nihil mali habeat,

id. Tusc. 1, 35, 85:

sunt nonnullae disciplinae, quae officium omne pervertant,

id. Off. 1, 2, 5:

est quaedam animi sanitas quae in insipientem quoque cadat,

id. Tusc. 4, 13, 30:

Syracusis lex est de religione, quae jubeat,

id. Verr. 2, 2, 51, § 126:

unus est qui curet constantia magis quam consilio,

id. Att. 1, 18, 7:

si est una ex omnibus quae sese moveat,

id. Rep. 6, 26, 28:

multi sunt, qui non acerbum judicent vivere, sed supervacuum,

Sen. Ep. 24, 26:

erant sententiae quae castra Vari oppugnanda censerent,

Caes. B. C. 2, 30:

fuere cives qui seque remque publicam obstinatis animis perditum irent,

Sall. C. 36, 4:

sunt verba et voces, quibus hunc lenire dolorem Possis,

Hor. Ep. 1, 1, 34:

sunt delicta tamen, quibus ignovisse velimus,

id. A. P. 347.—

Poet.: est, quibus (acc. to the Gr. estin hois):

est quibus Eleae concurrit palma quadrigae: est quibus in celeres gloria nata pedes,

Prop. 3, 9 (4, 8), 17.—

With dat., to belong or pertain to; or, rendering the dative as the subject of the verb, to have ( possess, = the Fr. etre a used of property, and of permanent conditions or characteristics, not of temporary states, feelings, etc.; cf. Krebs, Antibarb. p. 417 sq.): aliquid reperiret, fingeret fallacias, Unde esset adulescenti, amicae quod daret, Ter. Heaut. 3, 2, 23:

nomen Mercurio'st mihi, Plaut Am. prol. 19: nisi jam tum esset honos elo quentiae,

Cic. Brut. 10, 40:

est igitur homini cum deo similitudo,

id. Leg. 1, 8, 25:

familiaritas, quae mihi cum eo est,

id. Att. 8. 3, 2:

privatus illis census erat brevis,

Hor. C. 2, 15, 13; cf.:

Trojae et huic loco nomen est,

Liv. 1, 1, 5:

Hecyra est huic nomen fabulae,

Ter. Hec. prol. 1:

cui saltationi Titius nomen esset,

Cic. Brut. 62, 225:

cui (fonti) nomen Arethusa est,

id. Verr. 2, 4, 53, § 118:

Scipio, cui post Africano fuit cognomen,

Liv. 25, 2, 6.—With ellips. of dat. ( poet.):

nec rubor est emisse palam (sc. ei),

nor is she ashamed, Ov. A. A. 3, 167:

neque testimonii dictio est (sc. servo),

has no right to be a witness, Ter. Phorm. 2, 1, 63.—

Esse alicui cum aliquo, to have to do with, to be connected with a person:

tecum nihil rei nobis, Demipho, est,

Ter. Phorm. 2, 3, 74:

sibi cum illa mima posthac nihil futurum,

Cic. Phil. 2, 31, 77:

jussit bona proscribi ejus, quicum familiaritas fuerat, societas erat,

id. Quint. 6, 25:

si mihi tecum minus esset, quam est cum tuis omnibus,

id. Fam. 15, 10, 2.—

Esse with certain prepp. and their cases (cf. also I. A. 2. 3. 4. supra).

Esse ab aliquo, to be of a person, to be the servant, disciple, adherent, partisan, etc., of:

es ne tu an non es ab illo milite e Macedonia?

do you belong to? Plaut. Ps. 2, 2, 21:

ab Andria est ancilla haec,

Ter. And. 3, 1, 3; 4, 4, 17:

erat enim ab isto Aristotele,

Cic. de Or. 2, 38, 160:

sed vide ne hoc, Scaevola, totum sit a me,

makes for me, id. de Or 1, 13, 55 (cf. ab, I. B. 3., II. B. 2. o.). —

Esse pro aliquo, to be in favor of, make for:

(judicia) partim nihil contra Habitum valere, partim etiam pro hoc esse,

Cic. Clu. 32, 88.—

Esse ex aliqua re, to consist of, be made up of:

(creticus) qui est ex longa et brevi et longa,

Cic. de Or. 3, 47, 183; cf.:

duo extremi chorei sunt, id est, e singulis longis et brevibus,

id. Or. 63, 212:

etsi temeritas ex tribus brevibus et longa est,

id. ib. 63, 214; 64, 215 (v. also 6. infra). —

Euphem., in perf. tempp., of one who has died or a thing that has perished, to be no more, to be gone, departed, dead ( poet.):

horresco misera, mentio quoties fit partionis: Ita paene tibi fuit Phronesium,

i. e. had almost died, Plaut. Truc. 1, 2, 92:

nunc illud est, cum me fuisse quam esse nimio mavelim,

id. Capt. 3, 3, 1:

sive erimus, seu nos fata fuisse velint,

Tib. 3, 5, 32:

fuimus Troes, fuit Ilium et ingens Gloria Teucrorum,

Verg. A. 2, 325:

certus in hospitibus non est amor: errat ut ipsi, Cumque nihil speres firmius esse, fuit,

Ov. H. 16, (17), 192.—

Pregn., to be real or a fact, to be the case; so esp.: est, esto, it is even so, be it so, such is or let such be the case, granted, well, etc.:

quid tibi vis dicam, nisi quod est?

Plaut. Ep. 1, 1, 17:

sunt ista, Laeli,

Cic. Lael. 2, 6:

ista esse credere,

id. Tusc. 1, 6, 10: est vero, inquit, Africane, id. Fragm. ap. Lact. 1, 18:

est ut dicis, inquam,

id. Fin. 3, 5, 19:

sit quidem ut sex milia seminum intereant,

Col. 3, 3, 13:

esto: ipse nihil est, nihil potest,

Cic. Div. in Caecil. 15, 47; cf.:

verum esto,

id. Fin. 2, 23, 75:

esto,

Verg. A. 7, 313; 10, 67; Hor. Ep. 1, 1, 81; 1, 17, 37 al.—Hence,

The connections est ut, ubi, cum, quod, or with a subject-clause, it happens or chances that, it is the case that, there is cause or reason why, there is a time when, it is allowed or permissible that, one may, etc.

Est ut, it is the case or fact, that, etc.:

sin est, ut velis Manere illam apud te, dos hic maneat,

Ter. Phorm. 5, 7 (8), 32:

si est, ut dicat velle se, Redde,

id. Hec. 4, 1, 43:

si est, culpam ut Antipho in se admiserit,

id. Phorm. 2, 1, 40:

est, ut id maxime deceat,

Cic. Or. 59, 199:

quando fuit, ut, quod licet, non liceret?

id. Cael. 20, 48:

non est igitur, ut mirandum sit, ea praesentiri, etc.,

id. Div 1, 56, 128:

non erat, ut fieri posset, mirarier umquam,

Lucr. 5, 979:

futurum esse ut omnes pellerentur,

Caes. B. G. 1, 31:

non est, ut copia major Ab Jove donari possit tibi,

Hor. Ep. 1, 12, 2:

est ut viro vir latius ordinet Arbusta sulcis,

id. C. 3, 1, 9; Dig. 38, 7, 2.—Cf. esse after a neg., with quin:

numquam est enim, quin aliquid memoriae tradere velimus,

Auct. Her. 3, 24, 40.—Also, est ut, there is reason, that, etc.:

magis est ut ipse moleste ferat errasse se, quam ut, etc.,

Cic. Cael. 6, 14 fin.: ille erat ut odisset primum defensorem salutis meae, he had good reason for hating [p. 1799] id. Mil. 13, 35; cf.:

quid erat cur Milo optaret,

id. ib. 13, 34:

neque est ut putemus ignorari ea ab animalibus,

Plin. 18, 1, 1, § 3. —

Est ubi, sometime or another, sometimes:

erit, ubi te ulciscar, si vivo,

Plaut. Ps. 5, 2, 26:

est, ubi id isto modo valeat,

Cic. Tusc. 5, 8, 23.—

Est cum, sometimes:

est cum non est satius, si, etc.,

Auct. Her. 4, 26, 36.—

Est quod, there is reason to, I have occasion:

est quod visam domum,

Plaut. Aul. 2, 2, 26:

etsi magis est, quod gratuler tibi quam quod te rogem,

I have more reason to, Cic. Att. 16, 5, 2:

est quod referam ad consilium: sin, etc.,

Liv. 30, 31, 9:

quod timeas non est,

Ov. H. 19, 159:

nil est illic quod moremur diutius,

Ter. Heaut. 4, 7, 6:

non est quod multa loquamur,

Hor. Ep. 2, 1, 30.—Cf. with cur:

non est cur eorum spes infragatur,

Cic. Or. 2, 6:

nihil est cur,

id. Fam. 6, 20, 1.—

Est, sit, etc., with infin. in Gr. constr., it is possible, is allowed, permitted, one may, etc. (mostly poet. and post-class.):

est quadam prodire tenus, si non datur ultra,

Hor. Ep. 1, 1, 32:

Cato, R. R. prooem. § 1: scire est liberum Ingenium atque animum,

Ter. Ad. 5, 3, 42:

nec non et Tityon terrae omniparentis alumnum Cernere erat,

Verg. A. 6, 596; 8, 676; Sil. 2, 413:

neque est te fallere quicquam,

Verg. G. 4, 447:

unde Plus haurire est,

Hor. S. 1, 2, 79:

est Gaudia prodentem vultum celare,

id. ib. 2, 5, 103:

quod versu dicere non est,

id. ib. 1, 5, 87:

quod tangere non est,

Ov. M. 3, 478:

quae verbo objecta, verbo negare sit,

Liv. 42, 41, 2 Weissenb. ad loc.:

ut conjectare erat intentione vultus,

Tac. A. 16, 34:

est videre argentea vasa,

id. G. 5; Val. Max. 2, 6, 8; v. Zumpt, Gram. § 227.— With dat.:

ne tibi sit frigida saxa adire,

Prop. 1, 20, 13; Tib. 1, 6, 24 (32):

tu procul a patria (nec sit mihi credere tantum!) Alpinas nives Me sine vides,

Verg. E. 10, 46:

fuerit mihi eguisse aliquando amicitiae tuae,

Sall. J. 110, 3; Dig. 46, 3, 72, § 4.—

In eo ease ut, etc., to be in a condition to reach the point that, to be possible, etc., to be about to, on the point of, etc. ( impers. or with res, etc., as subj.):

cum jam in eo esset, ut in muros evaderet miles,

Liv. 2, 17, 5:

si viderent in eo jam esse ut urbs caperetur,

id. 28, 22, 8:

jamque in eo rem fore, ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,

id. 8, 27, 3:

cum res non in eo essent ut, etc.,

id. 33, 41, 9:

non in eo esse Carthaginiensium res, ut, etc.,

id. 30, 19, 3; 34, 41. —With person. subj. (late Lat.):

cum ab Ulixe adducta Iphigenia in eo esset, ut immolaretur,

Hyg. Fab. 261. —

Like the Engl. to be, for to come, fall, reach, to have arrived, etc. (hence also with in and acc.):

ecquid in mentem est tibi, Patrem tibi esse?

Plaut. Bacch. 1, 2, 54:

nam numero mi in mentem fuit,

id. Am. 1, 1, 26:

ex eo tempore res esse in vadimonium coepit,

Cic. Quint. 5, 22:

portus in praedonum fuisse potestatem sciatis,

id. Imp. Pomp. 12, 33:

ut certior fieret, quo die in Tusculanum essem futurus,

id. Att. 15, 4, 2:

qui neque in provinciam cum imperio fuerunt,

id. Fam. 8, 8, 8:

quae ne in potestatem quidem populi Romani esset,

Liv. 2, 14, 4:

nec prius militibus in conspectum fuisse,

Suet. Aug. 16:

esse in amicitiam populi Romani dicionemque,

Cic. Div. in Caecil. 20, 66; cf.:

in eorum potestatem portum futurum,

id. Verr. 2, 5, 38, § 98; v. Gell. 1, 7, 16 sq.; Zumpt, Gram. § 316.—

Of time, to pass, elapse (rare but class.):

diem scito nullum esse, quo, etc.,

Cic. Q. Fr. 3, 3, 1.

As a copula, to be any thing or in any manner.

In gen.

With an adj., subst., or pron.:

et praeclara res est et sumus otiosi,

Cic. Lael. 5, 17:

quod in homine multo est evidentius,

id. ib. 8, 27:

sperare videor Scipionis et Laelii amicitiam notam posteritati fore,

id. ib. 4, 15:

non sum ita hebes, ut istud dicam,

id. Tusc. 1, 6, 12:

cum, ignorante rege, uter esset Orestes, Pylades Orestem se esse diceret, Orestes autem ita ut erat, Orestem se esse perseveraret,

id. Lael. 7, 24:

consul autem esse qui potui? etc.,

id. Rep. 1, 6, 10:

nos numerus sumus et fruges consumere nati,

are a mere number, Hor. Ep. 1, 2, 27:

pars non minima triumphi est victimae praecedentes,

Liv. 45, 49:

nobile erit Romae pascua vestra forum,

Prop. 4 (5), 9, 20:

sanguis erant lacrimae,

Luc. 9, 811:

ego tu sum, tu es ego: unanimi sumus,

Plaut. Stich. 5, 4, 49:

tuos sum,

id. Bacch. 1, 1, 60: domus non ea est, quam parietes nostri cingunt, Cic. Rep. 1, 13, 19:

is enim fueram, cui, etc.,

id. ib. 1, 4, 7.—

Less freq. with adv. (esp. in colloq. language): Am. Satin' tu sanus es? Sos. Sic sum ut vides, Plaut. Am. 2, 1, 57:

sic, inquit, est,

Cic. Rep. 1, 38, 60:

est, inquit, ut dicis,

id. ib. 1, 40, 63:

quod ita cum sit,

id. ib. 1, 45, 69:

quia sunt haud procul ab hujus aetatis memoria,

id. ib. 1, 1, 1 B. and K.:

nec vero habere virtutem satis est,

id. ib. 1, 2, 2: frustra id inceptum Volscis fuit. Liv. 2, 25:

dato qui bene sit: ego, ubi bene sit, tibi locum lepidum dabo,

Plaut. Bacch. 1, 1, 51:

apud matrem recte est,

Cic. Att. 1, 7:

cum in convivio comiter et jucunde fuisses,

id. Deiot. 7, 19:

omnes hanc quaestionem haud remissius sperant futuram,

id. Rosc. Am. 5, 11:

dicta impune erant,

Tac. A. 1, 72.—Esp.: facile alicubi (in aliqua re) esse, with pleasure, glad to be:

quod in maritimis facillime sum,

Cic. Fam. 2, 16, 2:

locum habeo nullum ubi facilius esse possum,

id. Att. 13, 26, 2 (on esse with an adverb, v. Haase ap. Reisig, Vorles. p. 394; cf. also bene under bonus fin.).—

In partic.

With gen. part., to be of, belong to a class, party, etc.:

in republica ita est versatus, ut semper optimarum partium et esset et existimaretur,

Nep. Att. 6, 1:

qui ejusdem civitatis fuit,

id. Them. 9, 1:

qui Romanae partis erant, urbe excesserunt,

Liv. 35, 51, 7: ut aut amicorum aut inimicorum Campani simus;

si defenditis, vestri, si deseritis, Samnitium erimus,

id. 7, 30, 9 sq. —

With gen. or abl. denoting quality.

With gen.:

nimium me timidum, nullius animi, nullius consilii fuisse confiteor,

Cic. Sest. 16, 36:

disputatio non mediocris contentionis est,

id. de Or. 1, 60, 257:

magni judicii, summae etiam facultatis esse debebit,

id. Or. 21, 70:

(virtus) nec tantarum virium est, ut se ipsa tueatur,

id. Tusc. 5, 1, 2; id. Fin. 5, 12, 36:

Sulla gentis patriciae nobilis fuit,

Sall. J. 95, 3:

summi ut sint laboris,

Caes. B. G. 4, 2:

civitas magnae auctoritatis,

id. ib. 5, 54:

refer, Cujus fortunae (sit),

Hor. Ep. 1, 7, 54:

se nullius momenti apud exercitum futurum,

Nep. Alcib. 8, 4:

qui ejusdem aetatis fuit,

id. ib. 11, 1:

invicti ad laborem corporis erat,

Liv. 9, 16:

nec magni certaminis ea dimicatio fuit,

id. 21, 60:

somni brevissimi erat,

Suet. Claud. 33.—So of extent, number, etc.:

classis centum navium,

Nep. Them. 2, 2; 2, 5:

annus trecentarum sexaginta quinque dierum,

Suet. Caes. 40.—

With abl.:

bono animo es,

Ter. Eun. 1, 2, 4:

jam aetate ea sum, ut, etc.,

id. Hec. 5, 1, 11:

bellum varia victoria fuit,

Sall. J. 5, 1:

L. Catilina nobili genere natus fuit magna vi et animi et corporis, set ingenio malo,

id. C. 5, 1:

Sulla animo ingenti,

id. J. 95, 3:

esse magna gratia,

Caes. B. G. 1, 8:

tenuissima valetudine esse,

id. ib. 5, 40:

si fuerit is injustus, timidus, hebeti ingenio atque nullo,

Cic. Tusc. 5, 15, 45:

mira sum alacritate ad litigandum,

id. Att. 2, 7, 2:

bono animo sint et tui et mei familiares,

id. Fam. 6, 18, 1:

ut bono essent animo,

id. Rep. 1, 17, 29:

ut uxores eodem jure sint quo viri,

id. ib. 1, 43, 67:

qui capite et superciliis semper est rasis,

id. Rosc. Com. 7, 20:

abi, quaere, unde domo quis, Cujus fortunae, quo sit patre quove patrono,

Hor. Ep. 1, 7, 54 (cf. I. A. 4. supra). —

With gen. or abl. of price or value.

With gen.:

pluris est oculatus testis quam auriti decem,

Plaut. Truc. 2, 6, 8:

videtur esse quantivis pretii,

Ter. And. 5, 2, 15:

a me argentum, quanti (servus) est, sumito,

id. Ad. 5, 9, 20:

si ullo in loco frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit,

Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194:

ager nunc multo pluris est, quam tunc fuit,

id. Rosc. Com. 12, 33:

ut quisque, quod plurimi sit, possideat, ita, etc.,

id. Par. 6, 2, 48:

magni erunt mihi tuae litterae,

id. Fam. 15, 15, 4:

parvi sunt foris arma, nisi, etc.,

id. Off. 1, 22, 76:

an emat denario quod sit mille denarium,

id. ib. 3, 23, 92:

parvi pretii est quod nihili est,

id. Q. Fr. 1, 2, 4:

mea mihi conscientia pluris est quam omnium sermo,

is worth more to me, weighs more with me, id. Att. 12, 28, 2:

neque pluris pretii cocum quam vilicum habeo,

Sall. J. 85, 39:

erat (agellus) centum milium nummum,

Plin. Ep. 6, 3, 1. —

With abl.: sextante sal et Romae et per totam I i aliam erat, was worth, stood at, Liv. 29, 37.—

With gen. of possession, etc., it belongs, pertains to; or it is the part, property, nature, mark, sign, custom, or duty of, etc.

In gen.:

audiant eos, quorum summa est auctoritas apud, etc.,

who possess, Cic. Rep. 1, 7, 12:

ea ut civitatis Rhodiorum essent,

Liv. 37, 55, 5:

teneamus eum cursum, qui semper fuit optimi cujusque,

Cic. Rep. 1, 2, 3:

quamobrem neque sapientis esse accipere habenas,

id. ib. 1, 5, 9; id. de Or. 2, 20, 86:

sapientis est consilium explicare suum, etc.,

id. ib. 2, 81, 333:

temeritas est florentis aetatis, prudentia senescentis,

id. Sen. 6, 20:

est adulescentis majores natu vereri,

id. Off. 1, 34, 122:

Aemilius, cujus tum fasces erant,

Liv. 8, 12, 13:

tota tribuniciae potestatis erat,

id. 3, 48:

alterius morientis prope totus exercitus fuit,

id. 22, 50:

jam me Pompeii totum esse scis,

Cic. Fam. 2, 13, 2:

hominum, non causarum, toti erant,

Liv. 3, 36:

plebs novarum, ut solet, rerum atque Hannibalis tota esse,

were devoted to, favored, id. 23, 14:

Dolopes numquam Aetolorum fuerant: Philippi erant,

id. 38, 3:

Ptolemaeus propter aetatem alieni arbitrii erat,

id. 42, 29:

est miserorum ut malevolentes sint,

Plaut. Capt. 3, 4, 51:

quod alterum divinitatis mihi cujusdam videtur,

Cic. de Or. 2, 20, 86:

negavit moris esse Graecorum, ut, etc.,

id. Verr. 2, 1, 26, § 66:

non est gravitatis ac sapientiae tuae, ferre immoderatius casum incommodorum tuorum,

id. Fam. 5, 16, 5:

est hoc Gallicae consuetudinis, uti, etc.,

Caes. B. G. 4, 5.—Rarely with pronom. posses.:

est tuum, Cato, videre quid agatur,

Cic. Mur. 38, 83:

fuit meum quidem jam pridem rem publicam lugere,

id. Att. 12, 28, 2.—

Esp., with gerundive, to denote tendency, effect, etc.:

quae res evertendae rei publicae solerent esse,

Cic. Verr. 2, 2, 53, § 132:

regium inperium, quod initio conservandae libertatis fuerat,

Sall. C. 6, 7:

qui utilia ferrent, quaeque aequandae libertatis essent,

Liv. 3, 31, 7:

ea prodendi imperii Romani, tradendae Hannibali victoriae esse,

id. 27, 9, 12:

nihil tam aequandae libertatis esse quam potentissimum quemque posse dicere causam,

id. 38, 51, 8:

frustrationem eam legis tollendae esse,

id. 3, 24, 1 Weissenb. ad loc.; 3, 39, 8; 5, 3, 5; 40, 29, 11.—

With dat. of the end, object, purpose, etc.:

vitam hanc rusticam tu probro et crimini putas esse oportere,

Cic. Rosc. Am. 17, 48:

etiam quae esui potuique non sunt, contineri legato,

Dig. 33, 9, 3; Gell. 4, 1, 20:

ut divites conferrent, qui essent oneri ferendo,

Liv. 2, 9:

magis vis morbi curae esset, maxime quod, etc.,

id. 4, 21, 5:

cum solvendo aere (i. e. aeri) alieno res publica non esset,

id. 31, 13:

iniciuntur ea, quae umori extrahendo sunt,

Cels. 4, 10 fin. — Esp. in phrase solvendo esse, to be solvent, able to pay:

tu nec solvendo eras,

Cic. Phil. 2, 2, 4:

cum solvendo civitates non essent,

id. Fam. 3, 8, 2 (v. solvo).—

With predicative dat. sing., denoting that which the subject is, becomes, appears to be, etc.

Without second dat. of pers.:

auxilio is fuit,

Plaut. Am. prol. 94:

magis curae'st,

id. Bacch. 4, 10, 3; id. Curc. 4, 2, 15; id. As. 1, 3, 23; id. Capt. 5, 2, 13 sq.:

cui bono fuerit,

Cic. Phil. 2, 14, 35:

eo natus sum ut Jugurthae scelerum ostentui essem,

Sall. J. 24, 10: cupis me esse nequam;

tamen ero frugi bonae,

Plaut. Ps. 1, 5, 51:

magnoque esse argumento, homines scire pleraque antequam nati sint, quod, etc.,

Cic. Sen. 21, 78:

multi Indicioque sui facti persaepe fuere, Lucr 4, 1019: ejus rei ipsa verba formulae testimonio sunt,

Cic. Rosc. Com. 4, 11:

haec res ad levandam annonam impedimento fuit,

Liv. 4, 13:

cujus rei Demosthenes atque Aeschines possunt esse documento,

Quint. 7, 1, 2.—

With second dat. of pers.:

obsecro vos ego mi auxilio sitis,

Plaut. Aul. 4, 9, 5; id. Ep. 5, 2, 11; id. Most. 1, 2, 68:

ne quid Captioni mihi sit,

id. ib. 3, 3, 19:

mihi cordi est,

id. Cist. 1, 1, 110:

ubi eris damno molestiae et dedecori saepe fueris,

id. As. 3, 2, 25:

metuo illaec mihi res ne malo magno fuat,

id. Mil. 2, 6, 12:

nec Salus nobis saluti jam esse potest,

id. Most. 2, 1, 4:

bono usui estis nulli,

id. Curc. 4, 2, 15:

quae sint nobis morbo mortique,

Lucr. 6, 1095:

quo magis quae agis curae sunt mihi,

Ter. Ad. 4, 5, 46:

omitto innumerabiles viros, quorum singuli saluti huic civitati fuerunt,

Cic. Rep. 1, 1, 1: ut mihi magnae curae tuam vitam ac dignitatem esse scires, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A fin.:

accusant ei, quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,

Cic. Rosc. Am. 5, 13: haec tam parva [p. 1800] civitas praedae tibi et quaestui fuit, id. Verr. 2, 3, 37, § 85:

ea dictitare, quae detrimento, maculae, invidiae, infamiae nobis omnibus esse possint,

id. ib. 2, 3, 62, §

144: minus ea bella curae patribus erant, quam, etc.,

Liv. 35, 23, 1:

sciant patribus aeque curae fuisse, ne, etc.,

id. 4, 7, 6:

si hoc perinde curae est tibi quam illud mihi,

Plin. Ep. 6, 8, 9:

quantaeque curae tibi fuit, ne quis, etc.,

id. Pan. 25, 3:

quantae sit mihi curae,

id. Ep. 6, 8, 2:

si judicibus ipsis aut gloriae damnatio rei aut deformitati futura absolutio,

Quint. 6, 1, 12.—Rarely with dat. gerund:

nec tamen impedimento id rebus gerundis fuit,

Liv. 26, 24 (for a full account of this dative, v. Roby, Gram. 2, praef. pp. xxv.-lvi., and § 1158 sq.).—

Esse ad aliquid, to be of use for, to serve for:

vinum murteum est ad alvum crudam,

Cato, R. R. 125:

completae naves taeda et pice reliquisque rebus quae sunt ad incendia,

Caes. B. C. 3, 101:

valvae, quae olim ad ornandum templum erant maxime,

Cic. Verr. 2, 4, 56, § 124.—

Id est or hoc est, with predic.-clause by way of explanatory addition, that is, that is to say; sometimes also with a climax in the sense, which is as much as to say, or which is the same thing:

sed domum redeamus, id est ad nostros revertamur,

Cic. Brut. 46, 172:

quodsi in scena, id est in contione verum valet, etc.,

id. Lael. 26, 97:

meos amicos, in quibus est studium, in Graeciam mitto, id est ad Graecos ire jubeo,

id. Ac. 1, 2, 8:

si Epicurum, id est si Democritum probarem,

id. ib. 1, 2, 6:

ut (sapiens) aegritudine opprimatur, id est miseria,

id. Tusc. 3, 13, 27: a parte negotiali, hoc est pragmatikêi, Quint. 3, 7, 1:

cum in bona tua invasero, hoc est, cum te docuero,

id. 8, 3, 89.—

Poet., with Greek inf. pleonastically:

esse dederat monumentum,

Verg. A. 5, 572 (cf.: dôke xeinêion einai, Hom. Il. 10, 269).

sum = eum, Enn. ap. Fest., v. is.

sum- in composition, for sub before m; v. sub fin.

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *